Δημοκρατία και θεσμοί σε κρίση: Ποιο το μέλλον τους το 2013;

Γράφει η Νατάσα Στάμου, Δημοσιογράφος

Τι κληρονόμησε το περασμένο έτος στη νέα χρονιά; Με ποιους οιωνούς ξεκίνησε το 2013 για το μέλλον της Δημοκρατίας στις ανεπτυγμένες χώρες του πλανήτη; Ποιες οι λύσεις που θα προκριθούν για να βγουν οι πολίτες από τα ποικίλα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά αδιέξοδα; Εκτιμήσεις, έρευνες και προτάσεις σε ένα κείμενο αφιερωμένο στην πορεία της Δημοκρατίας και το καινούργιο έτος.

Τα δεινά συνεχίζονται

Την πεποίθηση ότι για μια ακόμα φορά οι πολιτικοί θα απογοητεύσουν τους ψηφοφόρους τους το 2013 εκφράζει το περιοδικό Economist στην ετήσια έκδοσή του για το 2013.

Το φαινόμενο της κρίσης εμπιστοσύνης στους πολιτικούς και τους θεσμούς που παρατηρείται σε όλες τις μεγάλες δημοκρατίες του κόσμου αναμένεται να γίνει εντονότερο τη χρονιά που μόλις ξεκίνησε. Θα αναδυθούν οξύτατα προβλήματα διακυβέρνησης, προβλήματα που έχουν τις ρίζες τους στις απαρχές της οικονομικής κρίσης την περίοδο 2007 – 2008.

Συνεχώς αυξανόμενα χρέη και ελλείμματα και κυρίως ένα μοντέλο ανάπτυξης που καθυστερεί ιδιαιτέρως να φέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, την ουσιαστική δηλαδή, ανάπτυξη και την ανάκαμψη των οικονομικών δεικτών, συνθέτουν έναν ιδιότυπο καμβά που κυριάρχησε το 2012 και δεν ανατρέπεται, σύμφωνα με διεθνείς εκτιμήσεις ούτε τη χρονιά που μόλις ανέτειλε. Η προώθηση συνεκτικών πολιτικών που θα αναζωογονήσουν την ανάπτυξη είναι βέβαιο ότι θα απασχολήσουν τις κυβερνήσεις της Αμερικής, της Ιαπωνίας, της Ινδίας και ασφαλώς των χωρών της Ευρώπης. Η κρίση άλλωστε στην τελευταία θα επεκταθεί από την οικονομία στην πολιτική, με την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στα πολιτικά πρόσωπα αλλά και τους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας να κλονίζεται και να γνωρίζει νέο ιστορικό χαμηλό.

Η Δημοκρατία στο στόχαστρο

Freedom in the worldΣτο μεταξύ, η δημοκρατία και οι ελευθερίες σε όλον τον κόσμο επλήγησαν ακόμα περισσότερο το 2012, για έβδομη συνεχόμενη χρονιά, σύμφωνα με τις επισημάνσεις αμερικανικής μη κυβερνητικής οργάνωσης σε έκθεσή της που δόθηκε προ ημερών στη δημοσιότητα.

Η οργάνωση «Freedom House» (Οίκος της Ελευθερίας), με έδρα την Ουάσινγκτον, δημοσιεύει εδώ και 40 χρόνια ετήσια έκθεση με τίτλο «Η Ελευθερία στον Κόσμο», στην οποία κατατάσσει 194 κράτη σε τρεις κατηγορίες: «ελεύθερα», «εν μέρει ελεύθερα», «καθόλου ελεύθερα», με κύριο κριτήριο το αν και κατά πόσο απολαμβάνουν οι πολίτες τους τα πολιτικά και ατομικά τους δικαιώματα και το αν ζουν με ασφάλεια.

Η πρόσφατη έκθεση καταλήγει στο απογοητευτικό συμπέρασμα πως το 2012 ήταν μια χρονιά που πολλές χώρες «υποβαθμίστηκαν» στην κλίμακα των ατομικών ελευθεριών και της δημοκρατίας. Ως «Ελεύθερες χώρες» χαρακτηρίζονται 90, τρεις περισσότερες από το 2011, όμως 27 υποβαθμίστηκαν, ανάμεσα τους και η Ελλάδα.

Στην έκθεση καταγράφεται «μεγαλύτερη οπισθοδρόμηση παρά πρόοδος σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια ως προς τη λειτουργία των δημοκρατικών συστημάτων και των ελευθεριών των ανθρώπων στον πλανήτη», με την παράμετρο του φαινομένου της ισχυροποίησης των ακροδεξιών κομμάτων, ειδικά στην Ευρώπη, να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Οι απειλές για τις νομικές και δημοκρατικές δομές σε ορισμένα από τα ευρωπαϊκά κράτη, υπήρξαν άλλωστε, καίρια ζητήματα που απασχόλησαν εκτενώς κατά το περασμένο έτος το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η παρέμβαση των οποίων συνέβαλε στο να τεθούν υπό έλεγχο οι ανησυχητικές αυτές εξελίξεις.

painted-handsΕστιάζοντας στη γηραιά ήπειρο, η έκθεση επισημαίνει ότι «οι χώρες – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν μέχρι σήμερα αντιμετωπίσει τα πιο σημαντικά οικονομικά προβλήματα της μεταπολεμικής περιόδου χωρίς μεγάλες απώλειες των δημοκρατικών προτύπων και των κοινωνικών ελευθεριών. Το προηγούμενο έτος σηματοδοτήθηκε από διαδηλώσεις κατά των μέτρων λιτότητας αλλά οι περισσότερες ήταν ειρηνικές και οι αρχές απέφυγαν τη σύγκρουση. Η Ελλάδα αποτέλεσε εξαίρεση. Αναρχικά στοιχεία έβαλαν φωτιές και επιτέθηκαν στην αστυνομία και οι αρχές χρησιμοποίησαν γκλομπ και δακρυγόνα για να αποκαταστήσουν την τάξη».

Κρίση Εμπιστοσύνης

Δυσπιστία απέναντι στους νόμους, διαρκώς φθίνουσα εμπιστοσύνη στο (Ευρω)Κοινοβούλιο, διευρυμένη απαξίωση των πολιτικών προσώπων, αμφισβήτηση για τους υπερεθνικούς οργανισμούς συνθέτουν το κληρονομημένο από το 2012 ιδιαίτερο σκηνικό που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι ηγέτες των Ευρωπαϊκών κρατών, και ειδικά των χωρών του νότου.

Ευτυχώς, παρά τη βαθιά οικονομική κρίση, τα δημοκρατικά πολιτεύματα δεν γνώρισαν απόπειρες ανατροπών. Η κρίση εμπιστοσύνης όμως, στους πολιτικούς φορείς και τα πρόσωπα θέτει υπό αμφισβήτηση και τα σημερινά πρότυπα δημοκρατίας καλλιεργώντας μια συζήτηση σε διεθνές επίπεδο για την ανάγκη οι πολίτες να αναλάβουν πιο ενεργό και αποφασιστικό ρόλο στο πολιτικό γίγνεσθαι.

Το ζήτημα της «εμπιστοσύνης» παραμένει πάντοτε καίριο. Πώς μπορεί ο ασθενής να θεραπευτεί όταν δεν έχει εμπιστοσύνη στο γιατρό του; Πώς θα ενημερωθεί σωστά ο πολίτης αν δεν έχει εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης; Πώς θα πορευτεί με ασφάλεια μια χώρα όταν οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της ρότας της δεν έχουν την εμπιστοσύνη των πολιτών;

Βρισκόμαστε ίσως, στο σημείο όπου η εμπιστοσύνη στα πολιτικά πρόσωπα και το πολιτικό σύστημα έχει έντονα κλονιστεί. Η απόσταση μέχρι το σημείο μηδέν όπου οι πολίτες θα απωλέσουν κάθε ίχνος της δεν απέχει πολύ και επιβάλλει σε όλους τους εμπλεκόμενους την ανάληψη ευθυνών και πρωτοβουλιών. Το κρίσιμο ερώτημα που σχεδόν αυτόματα αναδύεται στα χείλη όλων είναι πως μπορεί να ανακτηθεί η απολεσθείσα εμπιστοσύνη.

Ουσιαστικές αλλαγές

SHMA AKYROYΟι παγιωμένες αντιλήψεις ανατρέπονται μονάχα μέσα από έμπρακτα δείγματα όχι μεταμέλειας αλλά ουσιαστικής ρήξης με το παρελθόν, με τις πρακτικές και τις νοοτροπίες του παρελθόντος που καλλιέργησαν φαινόμενα διαφθοράς, αναξιοκρατίας, αδιαφορίας για τον πολίτη και τους θεσμούς, εσφαλμένης ή και πλημμελώς ελεγχόμενης διαχείρισης ανθρώπινων, φυσικών, υλικών πόρων.

Η άρση των διαχρονικών παθογενειών στη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης (ειδικά για την Ελλάδα), η περιθωριοποίηση των προσώπων που χρησιμοποίησαν ή χρησιμοποιούν την πολιτική ως εφαλτήριο για τρυφηλή ζωή, η αποκατάσταση εμπιστοσύνης στον ελεγκτικό, αναπτυξιακό και κοινωνικό ρόλο του κράτους είναι ορισμένες μόνο από τις πιο ουσιαστικές κατευθύνσεις, η υλοποίηση δράσεων στο πλαίσιο των οποίων θα επαναφέρει σε ικανοποιητικό βαθμό την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.

Διάλογος

Ακόμα πιο ουσιαστική όμως, αναδεικνύεται σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο η ανάγκη ευρύτερης συμμετοχής στις αποφάσεις που λαμβάνονται και διασφάλισης ευρύτερης συναίνεσης. Η επίλυση των διαφωνιών μέσω διαλεκτικών διαδικασιών, με δημοκρατικές προϋποθέσεις, είναι βέβαιο ότι μπορεί να οδηγήσει σε πιο πλουραλιστικές και ευημερούσες κοινωνίες.

dialogueΗ προώθηση νέων μορφών διαρθρωμένου διαλόγου και ανοικτών και συμμετοχικών φόρουμ των ενδιαφερομένων μερών (θεσμικών οργάνων και πολιτών), στο πλαίσιο μιας συνολικής στρατηγικής για την επίτευξη μιας ολοένα και μεγαλύτερης συμμετοχής των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών, σε όλα τα επίπεδα, είναι βέβαιο ότι μπορεί να συμβάλει στην άρση των ανισοτήτων, στην επίτευξη ισορροπίας συμφερόντων, στην τοποθέτηση του συλλογικού οφέλους πάνω από τις προσωπικές επιδιώξεις και τις ατομικές απολαβές.

 

 

 


Πηγές:

Gideon Rachman, “Democracy’s woes”, The Economist, Special Edition “The World in 2013 print edition”.

Freedom House