Γράφει ο Βασίλης Τακτικός
Η επικοινωνία πέρα από τέχνη της πειθούς είναι μια διαρκής διαδικασία ανάπτυξης. Μια διαδικασία κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, αλλά και του συνόλου των ανθρώπινων σχέσεων. Η γλώσσα, ο πολιτισμός, η ιστορία, η πολιτική, η εργασία, το εμπόριο και η επιχειρηματικότητα αναπτύσσονται χάριν της μετάδοσης των μηνυμάτων, της γνώσης, των ιδεών και της τεχνολογίας. Όλες οι μεγάλες κοινωνικές επαναστάσεις ήταν απότοκες επαναστάσεων που προέκυψαν μέσα από τις τεχνολογίες της επικοινωνίας.
Για τους πολλούς η προτεραιότητα στην εξέταση του θέματος μοιάζει να έχει να κάνει με την επιτήδευση και αποτελεσματικότητα της τέχνης της επικοινωνίας. Η τέχνη δηλαδή της επικοινωνίας στο ‘‘φαίνεσθαι’’, στην προσωπική επιτυχία και πρόοδο.
Αλλά η εξέταση αυτή είναι περιοριστική προς όλες τις σημασίες της επικοινωνίας οι οποίες επιδρούν στις ανθρώπινες κοινωνίες. Γιατί η τέχνη της επικοινωνίας από μόνη της μπορεί να οδηγήσει στο καλύτερο αλλά και στο χειρότερο. Μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη αγαθών έργων, αλλά και στην παραπλάνηση, την παραπληροφόρηση, την ύφεση και εν τέλει στην καταστροφή.
Σε προσωπικό επίπεδο η τέχνη της επικοινωνίας του ‘‘φαίνεσθαι’’ μπορεί να οδηγήσει σε μια πρόσκαιρη επιτυχία, αλλά όταν απουσιάζει το ‘‘είναι’’ το περιεχόμενο και η αλήθεια πίσω από το ‘‘φαίνεσθαι’’, η εντυπωσιακή εικόνα που σχηματίστηκε θα καταρρεύσει.
Το ‘‘είναι’’ και το ‘‘φαίνεσθαι’’ λοιπόν πρέπει να βρίσκονται σε μια αρμονική σχέση – αντιστοιχία με την τέχνη της επικοινωνίας. «Εν αρχή είναι ο λόγος» και το ‘‘φαίνεσθαι’’ η αποκάλυψη του λόγου, η μετάδοση. Αυτές είναι οι αρχές στη ρητορική του λόγου, στα συστήματα επικοινωνίας στο διάλογο και τη διαδραστική επικοινωνία που αναπτύσσεται ιδιαίτερα σήμερα μέσω του internet.
Η τεχνική της επικοινωνίας αποδίδει καλύτερα εάν συνοδεύεται με το «μάθε να είσαι αληθινός», αυθεντικός, «μάθε καλά τη γλώσσα σου», μάθε να είσαι ο εαυτός σου.
Εάν πάμε πολύ πίσω στο χρόνο, η μυθολογία έδωσε σ’ όλες τις τέχνες, ονόματα θεοτήτων στις έννοιες, τη αλλά στις ειδικότητες της τέχνης απλουστεύοντας διαδικασία επικοινωνίας, και στην ίδια την τέχνη το όνομα της πειθούς.
Αργότερα, η πολιτική και η φιλοσοφία σχεδόν ταυτίστηκαν με την τέχνη της επικοινωνίας και η τέχνη αυτή έγινε βασικό εργαλείο για τον έλεγχο της εξουσίας. Από τη μια μεριά η πειθώ και από την άλλη ο στρατός με την βία ιστορικά στήριξαν κάθε μορφή εξουσίας.
Έτσι, η ιστορία μπορεί να αναγνωσθεί και με όρους επικοινωνίας. Όσο η τέχνη και τα σκήπτρα επικοινωνίας ανήκουν στην υψηλή βαθμίδα της κοινωνικής ιεραρχίας, η εξουσία είναι συγκεντρωτική, αυταρχική, ολιγαρχική.
Ο εκδημοκρατισμός έρχεται με τη διάχυση της επικοινωνίας της γνώσης. Η εφεύρεση της τυπογραφίας, ο διαφωτισμός είναι ένα χαρακτηριστικό ιστορικό παράδειγμα.
Η οριζόντια επικοινωνία στις μέρες μας είναι κυρίως έργο των οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών. Σύμμαχος στην οριζόντια επικοινωνία των πολιτών αναμφισβήτητα είναι η τεχνολογία του internet και τα social media.
Η ‘‘μύηση’’ στη γνώση, στα μυστικά και στην τεχνολογία των συστημάτων μετάδοσης πληροφοριών και μηνυμάτων είναι πιο σημαντική από την τεχνική της επικοινωνίας, η οποία περιορίζεται σε κόλπα τηλεθέασης, προπαγάνδας και επιβολής κάθε εξουσίας.
Η εισαγωγή σ’ αυτή τη γνώση της πολυπλοκότητας των θεμάτων επικοινωνίας, ενδεχομένως δεν μπορεί να γίνει με την απλούστευση του μύθου της πειθούς που έφερνε σε γάμου κοινωνία τους ανθρώπους. Αλλά μπορεί να γίνει μέσα από τα συστήματα που είχαν οι αρχαίοι λαοί να επικοινωνούν, με επικοινωνιακά έργα, γέφυρες, ναούς, θέατρα, αγάλματα και μνημειώδη έργα του λόγου, έπη, τραγωδίες, ρητορική.
Το ζητούμενο για πρακτικές τεχνικές και γνώσεις στα θέματα επικοινωνίας μπορεί ο καθένας να το αποκτήσει σήμερα μέσα από την συστηματική ενασχόλησή του με τα social media και την δικτύωση.
Να καλλιεργήσει το λόγο του, τη σκέψη του, να διατυπώσει προσωπικά του και εταιρικά μηνύματα, αλλά και να τα μεταδώσει χωρίς τη διαμεσολάβηση κάποιου ειδικού αποκτώντας προσωπική εμπειρία. Ο επικοινωνιακός ακτιβισμός ο οποίος δίνει περιεχόμενο δράσης είναι ένα ολόκληρο πεδίο άσκησης τεχνικών για τις οποίες θα μιλήσουμε σε αυτή τη διάλεξη.
(Ως εισαγωγή στη διάλεξη στο Ελεύθερο ανοικτο πανεπιστήμιο Χίου)