Γράφει ο Φώτης Παπαϊωάννου,
Κοινωνιολόγος-Ερευνητής
Eπιδημική μορφή, σημαίνοντας «κόκκινο συναγερμό» στις υγειονομικές υπηρεσίες της χώρας, έχει λάβει η συνεχής αύξηση του αριθμού των κρουσμάτων από τον ιό HIV/AIDS κατά τα τελευταία 3 χρόνια, ενώ τον τελευταίο χρόνο ο αριθμός των περιστατικών αυξήθηκε κατά 46,6% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, αριθμός ρεκόρ σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Το σύνολο των νέων περιστατικών που καταγράφηκε μέσα στο πρώτο 10μηνο του 2012 ήταν 1.049, (883 άνδρες και 166 γυναίκες), ενώ η μεγάλη αύξηση είναι μεταξύ των ΧΕΝ (χρήστες ενδοφλέβιων ουσιών, με 487 νέα περιστατικά).
Αρκετά κρούσματα ανήκουν σε ομοφυλόφιλους, (με ανεξέλεγκτες σεξουαλικές επαφές), ενώ το 18,9% δεν δίνει πληροφορίες για να ενταχθεί σε κάποια κατηγορία, κάτι που θεωρείται πολύ ανησυχητικό από τους γιατρούς, μιας δεν μπορεί να προσδιοριστεί το αίτιο νοσηρότητάς τους, αλλά αυξάνει και το ενδεχόμενο απόκρυψης από τους ίδιους(από φόβο) της σεξουαλικής συνεύρεσής τους με ιερόδουλες φορείς. Δεν απέχει, άλλωστε, παρά λίγους μήνες το περιστατικό που τάραξε την ελληνική κοινωνία, καθώς και την Αθήνα, όταν είχε αποκαλυφθεί ότι ιερόδουλες φορείς του ιού, εκδιδόμενες κάτω από «άθλιους όρους»-κυρίως στο κέντρο της πόλης- μετέδιδαν τον ιό.
Ο συνολικός αριθμός των οροθετικών μέσα στο 2012 ήταν 12.556 άτομα. Η αύξηση των περιστατικών λοίμωξης αλλά και της «επίπτωσης-νοσηρότητας» μεταξύ των ενδοφλέβιων χρηστών είναι δραματική από το 2008 και μετά. Η πρώτη, από 5,8 περιστατικά από 100.000 πληθυσμού, έφτασε μέσα στο 2011 τα 8,5 στο ίδιο πληθυσμιακό κομμάτι, ενώ μεταξύ των δεύτερων -ο αριθμός των οποίων κυμαίνονταν μεταξύ 10-14 τα έτη 2008-2010-, έφτασε στα 206 περιστατικά το 2006 και τα 487(!) μέσα στο 2012-,αύξηση στην «επίπτωση-νοσηρότητα» της τάξης του 15 και 35% αντίστοιχα, η μεγαλύτερη σε όλη την Ευρώπη. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την ανησυχία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης Νόσων και του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης των Ναρκωτικών και της Τοξικομανίας, που επισκέφθηκαν τη χώρα μας, ώστε να διενεργήσουν εκτός από την ετήσια, μία συμπληρωματική σε βάθος αξιολόγηση για την κατάσταση στην Ελλάδα σε συνεργασία με το ΚΕΕΛ και τον ΟΚΑΝΑ.
Τα αποτελέσματά της παρουσιάστηκαν σε συνέντευξη Τύπου που δόθηκε με αφορμή τη διεξαγωγή του 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου του Φόρουμ Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής που πραγματοποιείται 30 Νοεμβρίου -2 Δεκεμβρίου 2012, στην Αθήνα, από τον Διευθυντή του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης & Ελέγχου Νόσων (ECDC) Dr. Marc Sprenger,τον Καθηγητή Επιδημιολογίας & Προληπτικής Ιατρικής και Διευθυντή του Εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδημιολογίας & Ιατρικής Στατιστικής Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Άγγελος Χατζάκη, την υπεύθυνη του Τμήματος Σεξουαλικώς Μεταδιδομένων Νοσημάτων, HIV και Παθογόνων που Μεταδίδονται με το Αίμα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης & Ελέγχου Νόσων (ECDC) Dr. Marita van de Laar, την Καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας, Τομέας Δημόσιας και Διοικητικής Υγιεινής, Ε.Σ.Δ.Υ. και Πρόεδρος ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ κα Τζένη Κουρέα–Κρεμαστινού, την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρος ΟΚΑΝΑ κα Μένη Μαλλιώρη, την Λέκτορα Επιδημιολογίας & Προληπτικής Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών κα Βάνα Σύψα, και από τον Διοικητή του Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων Υγείας και Εκπρόσωπος του Υπουργού Υγείας κ. Πάνος Ευσταθίου. Σε αυτήν τονίζεται ότι οι παράλληλες επιδημίες λοιμώξεων(ηπατίτιδα, φυματίωση) και η συγκέντρωση πολλών ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων δημιούργησαν ένα «σύνθετα επικίνδυνο μείγμα» , φοβερά δύσκολο στη διαχείρισή του. Ο Dr. Marc Sprenger δήλωσε χαρακτηριστικά: «Για την αντιμετώπιση της έκρηξης του αριθμού κρουσμάτων HIV- AIDS, μεταξύ των ανθρώπων που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών στην Αθήνα, οι Ελληνικές αρχές έχουν δώσει άμεση προτεραιότητα στις σωστές παρεμβάσεις. Αλλά, δεδομένου του μεγέθους της συνεχιζόμενης εξάπλωσης των κρουσμάτων, θα πρέπει να υπάρξει συντονισμένη δράση για την επέκταση του προγράμματος χορήγησης συριγγών και βελονών στην Αθήνα. Αν δεν επιτευχθεί μία κλιμάκωση του προγράμματος, είναι πολύ πιθανό ότι η μετάδοση του HIV μεταξύ των ατόμων που κάνουν ενέσεις ναρκωτικών στην Αθήνα θα συνεχιστεί και θα επιταχυνθεί – καταλήγοντας σε μία υψηλή συχνότητα του HIV για μακρύ χρονικό διάστημα. Σε αυτό το σημείο, η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να επενδύσει στην πρόληψη της μετάδοσης του HIV μεταξύ των ανθρώπων που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Το κόστος της πρόληψης για να αποφευχθεί η μόλυνση με τον HIV θα είναι σημαντικά μικρότερο από εκείνο της θεραπείας αυτών που θα μολυνθούν».
Στην Ελλάδα, από την αρχή της επιδημίας, κύριο τρόπο για τη μετάδοση του ιού μεταξύ των περιστατικών του AIDS που δηλώθηκαν, αποτελούσε η σεξουαλική επαφή μεταξύ των ανδρών. Το πρώτο δεκάμηνο, όμως, του 2012 παρατηρήθηκε μία σημαντική αλλαγή. Για πρώτη φορά, ο μεγαλύτερος αριθμός των περιστατικών με AIDS που δηλώθηκαν αφορούσε σε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών και όχι σε ομο/αμφιφυλόφιλους άνδρες. Και αυτό γιατί τα φαινόμενα εξαθλίωσης και ένδειας-που ολοένα διογκώνονται και μεταξύ των χρηστών κατά τα 3-4 τελευταία χρόνια- έχουν αυξήσει τους χρήστες που κάνουν ενδοφλέβια χρήση(πολλές φορές με μολυσμένες βελόνες ή σύριγγες ή και πολλοί μαζί με την ίδια σύριγγα) ή χρησιμοποιούν νοθευμένες ναρκωτικές ουσίες. Στα πλαίσια του προγράμματος«ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» εξετάσθηκαν τον περασμένο Αύγουστο, Σεπτέμβριο και Οκτώβριο 1.400 χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 54% κάνει ενδοφλέβια χρήση με συχνότητα τουλάχιστον μία φορά την ημέρα, το 30% όχι καθημερινά, αλλά περισσότερο από μία φορά το μήνα και το υπόλοιπο 16% μια φορά το μήνα ή λιγότερο. Το τελευταίο χρόνο, το 11% χρησιμοποίησε σύριγγα που κάποιος άλλος είχε χρησιμοποιήσει για ενδοφλέβια χρήση, τουλάχιστον τις μισές φορές, το 29% σπάνια και το 60% ποτέ.
Θετικοί στον ιό του AIDS ήταν το 19% μεταξύ των Ελλήνων χρηστών ενδοφλέβιων ναρκωτικών και το 24% ανάμεσα στους μετανάστες χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Τα χαρακτηριστικά των ατόμων με αυξημένο κίνδυνο να βρεθούν με HIV/AIDS ήταν: άτομα που χρησιμοποιούν σύριγγες που είχαν ήδη χρησιμοποιήσει άλλα άτομα για ενδοφλέβια χρήση (27% αυτών που ανέφεραν κοινή χρήση τον τελευταίο χρόνο ήταν οροθετικοί σε σχέση με 18% αυτών που δεν ανέφερε κοινή χρήση), άτομα με αυξημένη συχνότητα ενδοφλέβιας χρήσης (29% αυτών που έκαναν ενδοφλέβια χρήση περισσότερο από μία φορά την ημέρα ήταν οροθετικοί έναντι 13% όσων έκαναν μία φορά την ημέρα ή λιγότερο), γυναίκες που έκαναν σεξ με αντάλλαγμα χρήματα/ ναρκωτικά (32% αυτών που ανέφερε σεξ με αντάλλαγμα ήταν οροθετικές σε σχέση με το 17% των γυναικών που δεν ανέφερε), άτομα με ιστορικό φυλάκισης (27%των ατόμων με ιστορικό φυλάκισης ήταν οροθετικοί σε σχέση με το 19% που δεν είχαν μπει ποτέ στη φυλακή) και άστεγοι (33% αυτών που υπήρξαν άστεγοι στον τελευταίο χρόνο και 16% αυτών που δεν ήταν άστεγοι).
Το φαινόμενο της ανεξέλεγκτης, επίσης, εισόδου παράνομων μεταναστών και της συγκέντρωσής τους στο κέντρο της Αθήνας-κάτω από άθλιες υγειονομικές συνθήκες-πολλοί από τους οποίους είναι φορείς διαφόρων ασθενειών ή και του ιού(κάποιες φορές) συντελεί στην μαζική αύξηση της σύφιλης, της βλεννόρροιας, των κονδυλωμάτων που μεταδίδονται συνήθως κατά την σεξουαλική συνεύρεση χωρίς προφυλακτικό, επιδεινώνοντας την κατάσταση της υγείας των φορέων. Η χρήση ναρκωτικών, η «άνθηση» της παράνομης πορνείας ,η επανεμφάνιση ασθενειών όπως η ελονοσία και η φυματίωση αυξάνει τα περιστατικά, ιδιαίτερα σε ευαίσθητες περιοχές όπως οι πλατείες Βικτωρίας, Καραϊσκάκη, Ομονοίας, Αττικής, Λάρισας, κ.α. όπου καταγράφονται σύμφωνα με το Κ.Ε.Ε.Λ. και τα πιο πολλά περιστατικά. Για την αντιμετώπιση του σοβαρού αυτού φαινόμενου στη χώρα μας έχουν γίνει αξιόλογες προσπάθειες, με επικεντρωμένες δράσεις, αν και βέβαια χρειάζονται και άλλες, καθώς και συνεχής επαγρύπνηση. Το Κ.Ε.Ε.Λ.-Π.Ν.Ο. με τη χρήση των κινητών μονάδων έκανε «παρεμβάσεις πεδίου» με στόχο την παροχή πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, τον έλεγχο για AIDS, τη χορήγηση προφυλακτικών και αποστειρωμένων συριγγών στους χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Ο ΟΚΑΝΑ τον Αύγουστο του 2011 εξυπηρετούσε στις 25 θεραπευτικές μονάδες του ανά την Ελλάδα 5.500 άτομα, χρήστες ναρκωτικών χορηγώντας τους υποκατάστατα. Η λίστα, όμως, αναμονής περιλάμβανε άλλα 5.500 άτομα και ο χρόνος αναμονής ήταν 7,5 χρόνια και 4 για τη Θεσσαλονίκη. Η λειτουργία, όμως, άλλων 33 νέων μονάδων σε όλη τη χώρα, μείωσε τον χρόνο αναμονής στα 3,4 στην Αττική και μόλις στον ένα μήνα για τη Θεσσαλονίκη και την υπόλοιπη Ελλάδα.
Μετά τις προτάσεις που έγιναν και το σκεπτικό που υιοθετήθηκε, καθώς και την αξιολόγηση από τους παραπάνω φορείς, όπως και την κατάθεση αντίστοιχων(και την παρέμβαση) από άλλους φορείς και οργανώσεις-όπως από τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών-, η καταληκτική απόφαση ήταν πως πρέπει να υπάρξουν γρήγορα αποτελέσματα, με παράλληλες και επικεντρωμένες δράσεις από το Υπουργείο Υγείας, μέσω του Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων Υγείας(Ε.Κ.ΕΠ.Υ).
Επειδή είναι σημαντικό, καταρχήν, το γεγονός του ότι ο χρόνος μεταξύ της μόλυνσης από τον ιό και της εκδήλωσης της νόσου είναι διαφορετική από άτομο σε άτομο, ενώ η έγκαιρη έναρξη της συνδυαστικής θεραπείας με ισχυρά αντιρετροϊκά φάρμακα είναι κρίσιμη για την μείωση των πιθανοτήτων θανάτου, σαν προϋπόθεση τίθεται η γρήγορη καταγραφή και προώθηση του ασθενή σε μονάδες του ΟΚΑΝΑ ή σε νοσοκομείαμ (σε προγράμματα υποκατάστασης ή σε κλειστά προγράμματα απεξάρτησης). Επίσης, είναι σημαντική η «κατά το δυνατόν» πιο έγκαιρη εκπόνηση προγραμμάτων απεξάρτησης και επανένταξης των χρηστών, αλλά και των ασθενών. Ακόμη, να βελτιωθούν οι υπηρεσίες του ΟΚΑΝΑ, να υπάρξει στενή συνεργασία του Ε.Κ.ΕΠ.Υ., του Πανεπιστημίου Αθηνών(μέσω των προγραμμάτων του, που βοηθούν χρήστες ναρκωτικών ουσιών), των μη κυβερνητικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό. Ο Ιατρικός Σύλλογος προτείνει την δωρεάν διάθεση συριγγών σε χρήστες(τόσο σε Κέντρα Αντιμετώπισης του ιού HIV όσο και στα Κέντρα Αποκατάστασης), την δωρεάν διάθεση προφυλακτικών, στο πλαίσιο γενικής εκστρατείας ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και πρόληψης, όχι μόνο των ομάδων στόχων, αλλά και του γενικού πληθυσμού με στόχο την δημιουργία συνείδησης άμυνας ενάντια στην «μάστιγα» του AIDS.