Γράφει η Αναστασία Πρίφτη,
Κοινωνική Ανθρωπολόγος
Εισαγωγικά για την ημερίδα
Η ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στις 25-1-2013 στην Αθήνα, με πρωτοβουλία της Δομής Απασχόλησης και Σταδιοδρομίας (ΔΑΣΤΑ) του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ) και με την υποστήριξη του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», έδωσε την ευκαιρία στο ενδιαφερόμενο κοινό – κυρίως γυναίκες φοιτήτριες ή απόφοιτες του ΕΑΠ – να επιμορφωθεί, να εμπνευστεί και να οραματιστεί ένα καλύτερο μέλλον με τη συνδρομή της «γυναικείας λογικής».
Οι εργασίες της ημερίδας ξεκίνησαν με μία φράση – τίτλο ταινίας του Φ. Φελίνι «Η εποχή των γυναικών», την οποία χρησιμοποίησε πολύ εύστοχα ο συντονιστής της εκδήλωσης κ. Ντένης Αντύπας, Δημοσιογράφος, αντικρίζοντας το πολυπληθές κοινό γυναικών που συμμετείχαν στην εκδήλωση. Η υψηλή αυτή γυναικεία συμμετοχή σχολιάστηκε εν γένει θετικά ως μία ελπιδοφόρα κίνηση ενάντια στις δυσκολίες και την απόγνωση των ημερών.
Προσωπικά δέχθηκα, ως απόφοιτη του ΕΑΠ, την πρόσκληση για την ημερίδα με χαρά για δύο βασικούς λόγους: πρώτον για την ευκαιρία επιμόρφωσης που μου προσφέρονταν και δεύτερον γιατί δράσεις όπως αυτή, υποστηριζόμενες από ένα Κοινοτικό Επιχορηγούμενο Πρόγραμμα, αποτελούν καλές πρακτικές αναπτυξιακής διαχείρισης των κοινοτικών πόρων, τις οποίες θεωρώ άξιες υποστήριξης.
Σημαντικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν
Το θέμα της ημερίδας έβαζε σε παράθεση και ταυτόχρονα σε συνδυασμό μεταξύ τους τρεις σημαντικές έννοιες: τη «Γυναίκα», τη «Δια Βίου Μάθηση» και τη «Σταδιοδρομία». Η «Δια Βίου Μάθηση» και η «Σταδιοδρομία» έχουν από καιρό μπλέξει παραγωγικά μεταξύ τους, η «Γυναίκα» όμως, η οποία πήρε πρώτη θέση σε αυτή την πρόσκληση, είναι εκείνη που διεκδικεί ακόμα ευκαιρίες ώστε να αξιοποιήσει επαρκώς τις δυνατότητες για δια βίου μάθηση προς όφελος της σταδιοδρομίας της.
Όπως έδειξαν οι στατιστικές έρευνες που παρουσιάστηκαν λεπτομερειακά, οι γυναίκες έχουν ανάγκη περαιτέρω στήριξης προκειμένου να τολμήσουν να σταδιοδρομήσουν επαγγελματικά, αξιοποιώντας παράλληλα τα κατάλληλα εφόδια της δια βίου μάθησης. Η ανάγκη αυτή στήριξης έχει αναγνωριστεί ήδη από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, η οποία μεριμνά διαθέτοντας σημαντικά χρηματοδοτικά κονδύλια για το σκοπό αυτό.
Ο απώτερος στόχος της συγκεκριμένης ημερίδας ήταν να φέρει ένα μήνυμα ελπίδας στις ενδιαφερόμενες γυναίκες σχετικά με τις προοπτικές απασχόλησής τους και τις δυνατότητες βελτίωσης της επαγγελματικής τους θέσης και προοπτικής. Στον άξονα αυτό η δια βίου μάθηση συνδέθηκε αποκλειστικά με τη σταδιοδρομία ως προαπαιτούμενο επαγγελματικό εφόδιο.
Το προσδοκώμενο ελπιδοφόρο μήνυμα πέρασε ήδη στους συμμετέχοντες μέσα από το ζωντανό παράδειγμα των γυναικών – ομιλητριών που συμμετείχαν στην εκδήλωση. Οι γυναίκες αυτές, διακεκριμένες επιχειρηματίες στο σύνολό τους, μπόρεσαν να δώσουν στο κοινό μία νότα αισιοδοξίας μέσα από τα προσωπικά παραδείγματα επιτυχίας τους.
Ο δρόμος για την επιτυχία αυτών των γυναικών, όπως και όλων των γυναικών, έχει ακόμα αρκετά εμπόδια και δυσκολίες, όπως έδειξαν τα στοιχεία της ημερίδας. Μία από αυτές, όσο κι αν ακούστηκε παράδοξη για την εποχή, είναι η βαθιά ριζωμένη νοοτροπία που θέλει τη γυναίκα χαλαρά απασχολούμενη σε θέσεις χαμηλής ευθύνης. Ακόμα και αυτή τους την επιμόρφωση – σε ακαδημαϊκό επίπεδο τις περισσότερες φορές – την επιδιώκουν οι γυναίκες ως μέσο για την ικανοποίηση προσωπικών αναγκών και όχι ως επένδυση στην επαγγελματική τους καριέρα. Οι έρευνες που παρουσιάστηκαν έδειξαν ότι οι γυναίκες προχωρούν σε σπουδές πρωτίστως επειδή θέλουν να βελτιώσουν το μορφωτικό τους επίπεδο και δευτερευόντως επειδή επιθυμούν να διεκδικήσουν μία συναφή με τις σπουδές τους εργασία.
Από τα αποτελέσματα ερευνών έγινε επίσης γνωστό ότι οι γυναίκες που «επιχειρούν» στην Ελλάδα είναι λιγότερες σε σχέση με τους άνδρες, ενώ χαμηλό είναι και το αντίστοιχο ευρωπαϊκό ποσοστό καθώς οι γυναίκες επιχειρηματίες αποτελούν μόλις το 30% του συνόλου.
Ένα ακόμα σημαντικό και αισιόδοξο στοιχείο που παρουσιάστηκε αποτελεί και το γεγονός ότι οι γυναίκες, παρά τα υπάρχοντα ακόμα εμπόδια, έχουν επανειλημμένα διακριθεί σε θέσεις υψηλής ευθύνης στον ευρύτερο ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, αλλά και στον τομέα των επιχειρήσεων. Η διαπίστωση αυτή ενισχύει την άποψη που εκφράστηκε στην εκδήλωση σύμφωνα με την οποία «δε συμφέρει κανένα να χάνονται γυναικεία μυαλά από την αγορά εργασίας».
Δράσεις ενίσχυσης της γυναικείας απασχόλησης
Το ελληνικό κράτος αναγνωρίζοντας την ανάγκη για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων των γυναικών και την παροχή ευκαιριών απασχόλησης για τις άνεργες γυναίκες προσπαθεί να δώσει, μέσω των επιχορηγούμενων ευρωπαϊκών προγραμμάτων, τα κατάλληλα εφόδια στις ενδιαφερόμενες γυναίκες δίνοντας παράλληλα και μία ώθηση στην οικονομία της χώρας.
Μία τέτοια ενέργεια αποτελεί και η πρόσφατη προκήρυξη δράσης στήριξης της γυναικείας επιχειρηματικότητας με θέμα: «Ολοκληρωμένη παρέμβαση για τη στήριξη της γυναικείας απασχόλησης μέσω ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας» που υλοποιείται στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε σε παλιότερο άρθρο της παρούσας εφημερίδας «Έρευνα για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα » στο οποίο παρουσιάζονταν σε γενικές γραμμές η γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα: «Γυναικεία επιχειρηματικότητα – συγκεκριμένες πολιτικές για την ενίσχυση της ανάπτυξης και της απασχόλησης στην Ε.Ε.». Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση αυτή η γυναικεία παρουσία στον επιχειρηματικό χώρο θεωρείται ζωτικής σημασίας για την οικονομία και όλες οι κυβερνήσεις και οι φορείς του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα αναγνωρίζουν την πολιτική και πρακτική σημασία της στήριξης της γυναικείας επιχειρηματικότητας, για πρακτικούς και πολιτικοκοινωνικούς λόγους. Η γνωμοδότηση αυτή και η θετική διάθεση που διατυπώνεται ευρύτερα οδήγησε στη διαμόρφωση ειδικών πολιτικών για την προώθηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας.
Η γυναίκα σήμερα ως μία άλλη Διοτίμα επιδιώκει ίση μεταχείριση στον εργασιακό χώρο με τους άνδρες καθώς και την καταπολέμηση των όποιων έμφυλων διακρίσεων εξακολουθούν να υπάρχουν. Ακόμα και η χρήση της λέξης «απασχόληση» αντί της λέξης «εργασία» για την γυναικεία επαγγελματική δραστηριοποίηση σχολιάστηκε από το κοινό της ημερίδας αρνητικά ως δείγμα διάκρισης. Πράγματι η «απασχόληση» στερείται νοηματικά σε σχέση με την «εργασία» όταν αποτυπώνεται η προσπάθεια συγκέντρωσης όλων των διαθέσιμων δυνάμεων για την επίδοση ενός αποτελέσματος με στόχο το βιοπορισμό. Για το λόγο αυτό προκρίνεται πλέον η λέξη «επιχειρηματικότητα» αντί της λέξης «απασχολησιμότητα».
Μέσω της επιχειρηματικότητας αναπτύσσονται συνεταιρισμοί, κοινωνικές επιχειρήσεις, franchising και δίνονται ευκαιρίες για κατάρτιση, προαγωγή, εξέλιξη, mentoring, work life balance κ.α. Στο πλαίσιο αυτό η τεχνολογία προβλήθηκε ως ένα χρήσιμο εργαλείο στην ανάπτυξη και την εξέλιξη της επιχειρηματικότητας. Για παράδειγμα, μέσω του διαδικτύου αυξάνεται η παραγωγικότητα και η πρόσβαση στη γνώση και την επικοινωνία γίνεται πιο αποτελεσματική.
Στην ευρωπαϊκή στρατηγική για την προώθηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας έχουν ενταχθεί δίκτυα μεντόρων και πρεσβείρων, εκδόσεις, υλικό και ειδικά προγράμματα προώθησης. Στην ημερίδα παρουσιάστηκαν ορισμένες τέτοιες δράσεις και πολιτικές που εφαρμόζονται σε εθνικό επίπεδο υπό το γενικότερο πλαίσιο που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, για την αναβάθμιση της θέσης της γυναίκας στην εργασία.
Δεν έλειψαν βέβαια κατά τη διάρκεια της συζήτησης στην ημερίδα και ορισμένοι κρίσιμοι προβληματισμοί σχετικοί με τις δυνατότητες επιτυχίας μίας επιχείρησης στο πλαίσιο της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας. Μπορεί να δίδονται, όπως ειπώθηκε, προς αξιοποίηση οι σχετικοί οικονομικοί πόροι όμως αυτό δεν είναι αρκετό όταν δεν υπάρχει το κατάλληλο περιβάλλον για να ευοδωθεί μία επιχειρηματική πρωτοβουλία.
Ο ρόλος της δια βίου μάθησης
Το ασταθές και δυσοίωνο περιβάλλον την ελληνικής αγοράς μπορεί να αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην επιχειρηματικότητα αλλά δεν αποτελεί εμπόδιο στην αξιοποίηση ευκαιριών για δια βίου μάθηση.
Η εκπαίδευση αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες κοινωνικοποίησης, μαζί με την οικογένεια και το επάγγελμα. Μέσω της εκπαίδευσης μεταδίδονται αξίες και γενικές έννοιες, οι οποίες δεν μπορούν να βρουν πάντα εφαρμογή σε συνθήκες εργασίας όπου τα δεδομένα είναι ειδικά και συγκεκριμένα. Η δια βίου μάθηση μπορεί να παίξει αυτό το ρόλο της σύνδεσης της γενικής εκπαίδευσης με τις απαιτήσεις ενός ορισμένου εργασιακού περιβάλλοντος.
Η δια βίου μάθηση σε μεγάλο βαθμό είναι συνυφασμένη σήμερα με την επαγγελματική εκπαίδευση. Η συμμετοχή σε προγράμματα δια βίου μάθησης γίνεται κατά κύριο λόγο για τη βελτίωση της υπάρχουσας θέσης στην επαγγελματική σταδιοδρομία ενός εργαζόμενου ή για την ενίσχυση της προσπάθειας διεκδίκησης μίας νέας θέσης εργασίας. Η ίδια η συμμετοχή μας άλλωστε, στην εν λόγω ημερίδα εντάχθηκε στο πλαίσιο αυτό.
Μεταξύ άλλων έγινε αναφορά στην ημερίδα στο νόημα της λέξης «σταδιοδρομία». Η έννοια αυτή, η οποία βρίσκεται σε συνάφεια με τη δια βίου μάθηση, συνδέεται με τη συντονισμένη προσπάθεια για επαγγελματική επιβίωση και εξέλιξη – ανέλιξη σε ανώτερες βαθμίδες, αποτελεί δηλαδή, το παραπάνω βήμα.
Ο συσχετισμός της γυναικείας απασχόλησης με τη δια βίου μάθηση και την εξέλιξη της σταδιοδρομίας των γυναικών είναι το θέμα που απασχολεί συστηματικά τη δομή ΔΑΣΤΑ του ΕΑΠ, η οποία ανέλαβε και την πρωτοβουλία για την διοργάνωση της ημερίδας. Το ΕΑΠ, ως μία δημόσια εκπαιδευτική δομή, προσφέρει δια βίου μάθηση μέσω των προγραμμάτων σπουδών του, τα οποία προσφέρει συστηματικά από το 1999 και στα οποία φοιτούν ως επί το πλείστον ενήλικες άνω των 30 ετών. Η ΔΑΣΤΑ του ΕΑΠ επιδιώκει τη σύνδεση της εκπαίδευσης με την εργασία. Πρόσφατα μάλιστα ιδρύθηκε για το σκοπό αυτό και ειδικό Παρατηρητήριο για την Απασχόληση και τη Σταδιοδρομία.
Στην προσπάθεια του ΕΑΠ να συνδράμει πιο ειδικά προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας ιδρύθηκε πρόσφατα (2011) η Μονάδα Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας (ΜΚΕ). Μία από τις ενέργειες της μονάδας είναι η προσπάθειά της να ανατρέψει τη γυναικεία ανασταλτικότητα και το φόβο απέναντι στην επιχειρηματικότητα και να καλλιεργήσει μία γόνιμη κουλτούρα μέσα από ειδικά σεμινάρια, λογισμικό, συμβουλευτική υποστήριξη για επιχειρηματικά πλάνα κ.α.
Συμπερασματικά
Τόσο μέσα από την παρουσίαση των δράσεων του ΕΑΠ για την εκπαίδευση και την απασχόληση όσο και μέσα από την παρουσίαση άλλων ειδικών για αυτό το σκοπό δομών έγινε στην ημερίδα μία προσπάθεια ενθάρρυνσης των γυναικών προς την κατεύθυνση της αξιοποίησης ευκαιριών δια βίου μάθησης, για την επαγγελματική δραστηριοποίησή τους.
Κλείνοντας αυτή την παρουσίαση υπογραμμίζουμε τα σοφά λόγια του Alvin Toffler (Αμερικανού συγγραφέα και μελλοντολόγου) τα οποία αναφέρθηκαν στην ημερίδα, καθώς αποτυπώνουν τις σύγχρονες απαιτήσεις της εποχής.
«Οι αναλφάβητοι του 21ου αιώνα δεν θα είναι εκείνοι που δεν ξέρουν γραφή και ανάγνωση, αλλά εκείνοι που δεν μπορούν να μάθουν, να ξεμάθουν και να ξαναμάθουν».
* Το πλήρες πρόγραμμα της ημερίδας είναι διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο της Δομής Απασχόλησης και Σταδιοδρομίας του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΔΑΣΤΑ ΕΑΠ), όπου θα αναρτηθούν σύντομα και τα πρακτικά της.