H Ελληνική οικονομία έχει χάσει από το 2009 περίπου το 30% του ΑΕΠ, έχει εκτοξεύσει την ανεργία πάνω από το 26% ενώ την ανεργία των νέων σχεδόν στο 50%. Ακόμα πιο δυσοίωνες από τα νούμερα φαντάζουν οι προοπτικές. Οι επιχειρήσεις κλείνουν η μία μετά την άλλη. Άλλες ψάχνουν τη λύση στη μεταφοράς της έδρας τους (βλ. Βουλγαρία) ενώ πολλές είναι και αυτές που στην τρέχουσα κατάσταση που βρίσκονται, αδυνατούν να πληρώσουν και το κόστη που επιβάλλεται το κλείσιμο τους, και έτσι παραμένουν ανενεργές. Περισσότεροι από τους μισούς ελεύθερους επαγγελματίες χρωστάνε ασφαλιστικές εισφορές στον ΟΑΕΕ και ακόμα και αυτοί που έχουν μπει σε κάποια ρύθμιση αδυνατούν να καλύψουν τις υποχρεώσεις τις ρύθμισης τους αλλά και τις τρέχουσες εισφορές τους.
Σε μια τέτοια κατάσταση όπου όλοι αναζητούν έστω και μια μικρή δόση ελπίδας και πιθανότητας διεξόδου, η κοινωνική οικονομία αλλά και η κοινωνική επιχειρηματικότητα εμφανίζεται όλο και πιο συχνά στη δημόσιο συζήτηση. Είναι όμως η κοινωνική οικονομία η λύση; Κατά τη γνώμη μου σε καταστάσεις έκτατης ανάγκης σαν αυτή που βιώνουμε δεν υπάρχει μια λύση. Όλες οι δυνάμεις θα πρέπει να στρατευτούν και να κινητοποιηθούν με το αίσθημα του υπερεπείγοντος. Όποιες λύσεις, ιδέες, εργαλεία έχουμε ή μπορούμε να σκεφτούμε θα πρέπει να αξιοποιηθούν. Κράτος, τοπική αυτοδιοίκηση, πανεπιστήμια, ελληνική επιχειρηματικότητα, επενδύσεις από το εξωτερικό και φυσικά κοινωνική επιχειρηματικότητα.
Ποιοι είναι όμως αυτοί που δημιουργούν ή μπορούν να δημιουργήσουν κοινωνική επιχειρηματικότητα και να ονομαστούν κοινωνικοί επιχειρηματίες; Το κράτος την τοπική αυτοδιοίκηση τα πανεπιστήμια, την ελληνική επιχειρηματικότητα, τους ξένους επενδυτές μπορούμε να τους ονομάσουμε ως φυσικά ή νομικά πρόσωπα, να τους περιγράψουμε ή και να τους φανταστούμε. Ποιος είναι όμως στην Ελλάδα του σήμερα ο κοινωνικός επιχειρηματίας; Υπάρχει ή πρέπει να τον δημιουργήσουμε; Και αν καταφέρουμε να βρούμε / περιγράψουμε τον κοινωνικό επιχειρηματία ξέρουμε ακριβώς ποιο είναι το αντικείμενο της κοινωνικής επιχείρησης; Για μένα τόσο το υποκείμενο όσο και το αντικείμενο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας είναι υπό διαμόρφωση. Στο παρόν κείμενο θα καταθέσω κάποιες σκέψεις για το υποκείμενο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας δηλ. τον κοινωνικό επιχειρηματία.
Η πρώτη νομίζω εύκολη απάντηση που επιχειρήθηκε να δοθεί είναι ότι ο κοινωνικός επιχειρηματίας είναι ο άνεργος (βλ. προσέγγιση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε προγράμματα ΤΟΠΣΑ, ΤΟΠΕΚΟ κλπ.). Η λογική και η προσέγγιση εντελώς απλοϊκή. Ας μαζευτούν 5-6 άνεργοι που συμμετέχουν σε ένα πρόγραμμα ΤΟΠΣΑ ή ΤΟΠΕΚΟ και να κάνουν μια κοινωνική επιχείρηση. Και βλέπουμε…! Χωρίς κεφάλαια, χωρίς επιχειρηματικές εμπειρίες και κουλτούρα χωρίς χρηματοδοτικά εργαλεία, τι τύχη μπορούσαν να είχαν τέτοια εγχειρήματα; Τα αποτελέσματα είναι εύκολο να τα δούμε. Εκατοντάδες κοινωνικές επιχειρήσεις δημιουργήθηκαν οι περισσότερες από τις οποίες δεν λειτούργησαν ποτέ. Αρκετές ξεκίνησαν κάποια δραστηριότητα στηριζόμενες κυρίως σε κάποιες μικρές υπεργολαβίες που πήραν από Δήμους αλλά στη πορεία αποδείχτηκε πως αυτό το μοντέλο δεν είναι βιώσιμο. Άλλες επιβιώνουν απασχολώντας περιστασιακά 1-2 εργαζομένους, ενώ ελάχιστες είναι αυτές που είναι βιώσιμες και δημιουργούν απασχόληση για τα μέλη τους. Η πράξη λοιπόν (2011-σήμερα) έχει αποδείξει ότι το μοντέλο δεν λειτουργεί. Αν έπρεπε να επισημάνουμε τα σημαντικότερα αίτια θα μπορούσαμε να αναφέρουμε:
1. Η έλλειψη επιχειρηματικής κουλτούρας.
2. Η έλλειψη επενδυτικών κεφαλαίων αλλά και κεφαλαίων κίνησης.
3. Η έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας
4. Επιχειρηματικά σχέδια και μοντέλα πρόχειρα που δεν μπορούσαν επιβιώσουν σε μια ανταγωνιστική αγορά.
Μην ξεχνάμε ότι μια ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. είναι μια επιχείρηση, έχει πελάτες που πρέπει να μένουν ικανοποιημένοι αλλά και πιθανούς ανταγωνιστές από τον ιδιωτικό τομέα που παρέχουν ανάλογες υπηρεσίες. Συνεπώς η προσέγγιση ότι μια ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. θα έχει πελάτες μόνο και μόνο επειδή είναι κοινωνική επιχείρηση είναι λάθος. Ο καταναλωτής μπορεί να επιλέξει το προϊόν μιας ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. μια δυο φορές στην αρχή αλλά αν δεν μείνει ικανοποιημένος θα αναζητήσει άλλες επιλογές.
Για μένα είναι απόλυτα σαφές ότι η κοινωνική επιχειρηματικότητα πρέπει να αναζητήσει ένα νέο μίγμα – σύνθεση στελεχών προκειμένου να μπορέσει να αποτελέσει ένα δυναμικό μοντέλο που δημιουργεί βιώσιμες επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας. Τρεις θεωρώ ότι είναι οι δεξαμενές αναζήτησης τέτοιων στελεχών.
Α. Η κοινωνία των πολιτών
Β. Νέοι / νέες απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ με διάθεση και όρεξη για καινοτομία (start-up κοινωνικές επιχειρήσεις)
Γ. Πρώην Μικρομεσαίοι Επιχειρηματίες οι οποίοι αναγκάστηκαν να κλείσουν την επιχείρηση τους, δεν διαθέτουν κεφάλαια να δοκιμάσουν κάτι καινούργιο αλλά και είναι εξίσου δύσκολο να αναζητήσουν μισθωτή απασχόληση. Στην κατηγορία αυτή θα συμπεριλάβω και πρώην στελέχη επιχειρήσεων οι οποίοι βρέθηκαν άνεργοι λόγω της κρίσης.
Ειδικότερα:
Α. Η κοινωνία των πολιτών
Όταν ακούμε τον όρο κοινωνία των πολιτών το μυαλό πάει σε οργανώσεις που ασχολούνται με το πολιτισμό και το περιβάλλον, προσφέρουν εθελοντικό έργο, λειτουργούν δομές πρόνοιας (σίτιση, στέγαση, περίθαλψη, κ.α.), δραστηριοποιούνται σε κοινωνικά θέματα προσφέροντας ενημέρωση και επιχειρώντας να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη προσπαθούν να προσφέρουν στον τόπο τους ή στη κοινότητα τους (σύλλογοι χωριών και εθνικοτοπικές οργανώσεις) κλπ. Οι περισσότεροι από αυτούς τους φορείς δραστηριοποιούνται στο χώρο της κοινωνικής οικονομίας πολλές φορές χωρίς να το συνειδητοποιούν. Η δυναμική που οι οργανώσεις αυτές μπορούν να αναπτύξουν αλλά και τα στελέχη που μπορούν να κινητοποιήσουν είναι τεράστια. Αν κάθε μια από αυτές τις οργανώσεις αλλά και σε συνεργασίες βάλουν ως στόχο τη δημιουργία μια κοινωνικής επιχείρησης στον τομέα που ασχολούνται με στόχο να παρέχει υπηρεσίες στα μέλη της, το αποτέλεσμα θα είναι εντυπωσιακό. Και αυτό γιατί διαθέτουν βασικά εχέγγυα για να επιτύχουν καθώς:
1. Έχουν μάθει να συνεργάζονται αρμονικά, να κατανέμουν αρμοδιότητες, να σχεδιάζουν και να υλοποιούν σύνθετα εγχειρήματα.
2. Διαθέτουν εθελοντική κουλτούρα και κουλτούρα προσφοράς στοιχείο απαραίτητο για τη λειτουργία της κοινωνικής οικονομίας. Δεν διακατέχονται από την λογική του εύκολου άμεσου και γρήγορου κέρδους. Μπορούν να σκεφτούν πιο μακροπρόθεσμα και να αντιληφτούν το ευρύτερο καλό.
3. Διαθέτουν αλλά μπορούν να κινητοποιήσουν ανθρώπινο δυναμικό υψηλής τεχνογνωσίας και εμπειρίας.
Τι λείπει λοιπόν; Νομίζω μόνο η δημιουργία ενός μοντέλου κοινωνικής επιχείρησης το οποίο θα μπορούσαν να αποδεχτούν και το οποίο δεν θα αλλοιώνει τη φυσιογνωμία τους. Παράλληλα θα πρέπει να ενισχυθεί η δικτύωση και η συνεργασία μεταξύ των οργανώσεων αλλά και να αναδειχθεί το αδιέξοδο δονκιχωτικών προσπαθειών (π.χ. η επιχειρηματικότητα αποτελεί μίασμα και εμείς δεν πρέπει να έχουμε καμία σχέση με αυτή) κρατικιστικών αντιλήψεων (π.χ. το κράτος πρέπει να φροντίσει για τους ανέργους) αλλά και επιδοματικών λογικών (π.χ. οι άνεργοι πρέπει να ζουν με επιδόματα από ευρωπαϊκά προγράμματα, καταρτίσεις, κοινωφελή εργασία, κ.α.).
Β. Νέοι / νέες απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ με διάθεση και όρεξη για καινοτομία (start-up κοινωνικές επιχειρήσεις)
Σε τι μπορεί να ελπίζει ένας νέος που τελειώνει σήμερα στην Ελλάδα ένα ΑΕΙ/ΤΕΙ. Όπως το σκέφτομαι εγώ οι επιλογές είναι:
1. Να ξεκινήσει μια δική του επιχείρηση. Δυστυχώς ακόμα και ο νεανικός ενθουσιασμός, το κέφι και η όρεξη γρήγορα θα υποχωρήσει μπροστά στο αφιλόξενο περιβάλλον της ελληνικής οικονομίας για τέτοια εγχειρήματα. Οι αξιομνημόνευτες start-up επιχειρήσεις τα τελευταία χρόνια είναι ελάχιστες ενώ και όσες δημιουργούνται πολλές φορές επιλέγουν ως έδρα τους κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα.
2. Να στοιχηθεί με το υπάρχον 50% των νέων που είναι άνεργο. Να παραμείνει στο σπίτι, να ζει από τη σύνταξη των γονιών ή της γιαγιάς, να επιδιώκει να συμμετέχει σε προγράμματα κατάρτισης και κοινωφελούς εργασίας λαμβάνοντας ένα επίδομα χωρίς ουσιαστική κατάρτιση και χωρίς να αποκτά κάποια εργασιακή εμπειρία. Παράλληλα να παρακολουθεί τις προκηρύξεις φορέων του δημοσίου ή ΟΤΑ προκειμένου να διεκδικήσει μια θέση εργασίας (τις περισσότερες φορές υποδεέστερη των προσόντων του) με πιθανότητες επιτυχίας 1 – 2% με βάση τις αιτήσεις που γίνονται.
3. Να αναζητήσει την τύχη του στο εξωτερικό.
4. Να αναζητήσει απασχόληση σε μια άκρως ανταγωνιστική αγορά εργασίας, με χαμηλούς μισθούς, υψηλές απαιτήσεις και αδυναμία από τις επιχειρήσεις να επενδύσουν στην εκπαίδευση νέων στελεχών.
Από τις παραπάνω επιλογές οι πιο ταλαντούχοι και πιο εξειδικευμένοι νέοι επιλέγουν την τρίτη (φαινόμενο brain drain). Δεν ισχυρίζομαι ότι η ανεργία των νέων μπορεί να αντιμετωπιστεί αποκλειστικά μέσω της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Είναι όμως μια διέξοδος η οποία στους περισσότερους νέους παραμένει άγνωστη ενώ ελάχιστα είναι τα ελληνικά πανεπιστήμια που αναδεικνύουν τις προοπτικές απασχόλησης και δημιουργίας στο συγκεκριμένο τομέα.
Γ. Πρώην Μικρομεσαίοι Επιχειρηματίες & Στελέχοι Επιχειρήσεων
Ένα από τα πράγματα που δεν μπορείς να αποκτήσεις σε οποιαδήποτε τιμή είναι η πείρα. Είναι απείρως πιο πολύτιμο να έχεις μαζί σου σε μια δύσκολη πορεία κάποιον που έχει διασχίσει ξανά το συγκεκριμένο μονοπάτι παρά να έχεις το τελειότερο χάρτη. Η δομή της ελληνικής οικονομίας είναι διαμορφωμένη με τέτοιο τρόπο που αφήνει ελάχιστες επιλογές σε πρώην μικρομεσαίους επιχειρηματίες ή στελέχη επιχειρήσεων οι οποίοι αντιμετωπίζουν τα τελευταία χρόνια το φάσμα της ανεργίας και βρίσκονται σε ηλικία 45+. Οι άνθρωποι αυτοί διαθέτουν εμπειρίες, γνώσεις και ιδέες πολύτιμες οι οποίες μπορούν να μετατρέψουν μια επιχειρηματική ιδέα σε βιώσιμη επιχείρηση αλλά το πιο βασικό να την καταστήσουν βιώσιμη μακροπρόθεσμα. Για να μπορέσει η κοινωνική επιχειρηματικότητα να προσελκύσει τέτοιους ανθρώπους θα πρέπει να αποκτήσει ένα προφίλ πιο επαγγελματικό, πιο τεχνοκρατικό, να παρουσιάσει προτάσεις συγκεκριμένες, κοστολογημένες και μοντέλα που στηρίζονται στη πραγματικότητα και λαμβάνουν υπόψη τους όλους τους παράγοντες της αγοράς. Παράλληλα το ανθρώπινο δυναμικό με τα παραπάνω χαρακτηριστικά θα πρέπει να γνωρίσει και να ζυμωθεί δημιουργικά με τον χώρο των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών αλλά και να κατανοήσει τις ιδιαιτερότητες της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας.
Οι τρεις παραπάνω δεξαμενές θεωρώ ότι μπορούν να αποτελέσουν ένα εκρηκτικά δημιουργικό μίγμα με βασικό όχημα την κοινωνία των πολιτών. Η κοινωνία των πολιτών είναι η μηχανή που μπορεί να δώσει κίνηση στην κοινωνική επιχειρηματικότητα. Διαθέτει τη δικτύωση, τη μαζικότητα την κοινωνική παρουσία. Μπορεί να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει και παράλληλα να γίνει πιο ρεαλιστική, λιγότερο ακτιβιστική και φυσικά να ενσωματώσει δημιουργικά στελέχη από τις άλλες δύο δεξαμενές.
Στοχεύοντας στη ζύμωση αυτού του δημιουργικά εκρηκτικού μίγματος, η ΚΟΙΝΩΝΙΑ 3/3 συμμετέχει ως συνδιοργανωτής στο «ΑΝΟΙΚΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» που θα γίνει 10-12 Ιουνίου 2016 στην Αθήνα, και προσκαλεί στελέχη και εκπροσώπους και από τις τρεις παραπάνω δεξαμενές να συμμετέχουν.
Τις παραπάνω σκέψεις και ιδέες θα επιχειρήσουμε να τις μοιραστούμε με τους υπόλοιπους συνέδρους τόσο στο τριήμερο του Συνεδρίου όσο και κατά τις προσυνεδριακές εκδηλώσεις.
Καλή Επιτυχία στο «ΑΝΟΙΚΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ»!
Κων/νος Οικονομόπουλος
Γεν. Γραμματέας ΚΟΙΝΩΝΙΑ 3/3www.3ts.gr & info@3ts.gr
