Γράφει η Νίκη – Αικατερίνη Μπαρπαγιάννη
Κλινική Ψυχολόγος
«Πρότυπο είναι να υπάρξει εθνικό σχέδιο δράσης που να περιλαμβάνει όχι μόνο υπηρεσίες διαχείρισης του προβλήματος αλλά και υπηρεσίες πρόληψης και αποκατάστασης, όπως συμβαίνει και στην Ευρώπη. Δυστυχώς, στην Ελλάδα η αντιμετώπιση του προβλήματος των αστέγων βρίσκεται ακόμα σε εμβρυικό στάδιο. Πιστεύουμε ότι για τη ρεαλιστική αντιμετώπιση του προβλήματος θα πρέπει να καταρτιστεί και να υλοποιηθεί ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης με τη συμμετοχή ανθρώπων και φορέων που έχουν βαθιά γνώση του αντικειμένου. Δε μπορεί αυτοί να μένουν απ’ έξω και να συμμετέχουν άτομα και φορείς που γνωρίζουν τους άστεγους από τη βιβλιογραφία. Αξιοποιείστε την εμπειρία μας».
Άντα Αλαμάνου
Υπεύθυνη γραφείου τύπου και επικοινωνίας της ΜΚΟ Κλίμακα – Συντονίστρια προγράμματος στήριξης αστέγων
Κυρία Αλαμάνου, γνωρίζουμε ότι η Κλίμακα είναι ένας οργανισμός με δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας και κοινωνικής ενσωμάτωσης ευάλωτων ομάδων πληθυσμού στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές. Μπορείτε να μας περιγράψετε, σε αδρές γραμμές, τη φιλοσοφία και τον τρόπο λειτουργίας της Κλίμακας;
Εδώ είμαστε στο ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΣΤΕΓΩΝ και στον ΞΕΝΩΝΑ ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ, και παρά το γεγονός ότι η Κλίμακα έχει γίνει ευρέως γνωστή με αυτή τη δράση, δεν έχει μόνο αυτή. Είναι ένας φορέας ψυχικής υγείας και γενικότερα, η Κλίμακα δρα σχετικά με τα προγράμματα που βρίσκονται υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και που έχουν να κάνουν με την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και την Αποασυλοποίηση. Παράλληλα, όμως, σχεδιάζει και υλοποιεί προγράμματα για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού ευάλωτων κοινωνικών ομάδων όπως οι Ρομά, οι πρόσφυγες, μετανάστες, θύματα κακοποίησης κ.τ.λ.
Μιλήστε μας για το πρόγραμμα που αφορά τους αστέγους.
Το πρόγραμμα εδώ (Κέντρο αστέγων) ξεκίνησε με πρωτοβουλία του φορέα από το 2001. Στηρίζεται σε εθελοντική προσφορά και σε χορηγίες και δεν έχει πάρει καμία κρατική επιχορήγηση. Ο στόχος του φορέα δεν είναι να λειτουργήσει σαν μια φιλανθρωπική δράση όπου η αποκλειστική μέριμνα είναι να δώσει κάποια γεύματα σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη, αλλά να προσπαθήσει να καλύψει συνολικά τα προβλήματα των αστέγων, όπου εκτός από την έλλειψη στέγης είναι προβλήματα υγείας, ψυχικής υγείας και εξαρτήσεων, διαπροσωπικά προβλήματα, έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος κ.τ.λ., τους λόγους, δηλαδή, που συνέβαλαν για να καταλήξει κάποιος στο δρόμο. Οι υπηρεσίες που παρέχουμε ξεκινούν από την πρόληψη και φτάνουν στην αποκατάσταση όπου και αυτός είναι ο στόχος της συνολικής μας προσπάθειας. Μια άλλη δράση που κάνουμε είναι το street work που αποτελεί άμεση παρέμβαση στο δρόμο. Πάμε σε περιοχές -και στο κέντρο της Αθήνας- που εντοπίζουμε ή μας ενημερώνουν ότι υπάρχουν άστεγοι και κλασικοί άστεγοι φυσικά. Μέχρι πρότινος που είχαμε λιγότερες χορηγίες τους ενημερώναμε για το πρόγραμμα, παρείχαμε πρώτες βοήθειες ή παραπέμπαμε σε νοσοκομείο. Τώρα, τους δίνουμε και λίγα πράγματα όπως ρούχα, νερό, φαγητό και καταγράφουμε τις περιοχές που υπάρχουν άστεγοι. Με αυτό ασχολείται και η γραμμή 10520, που είναι η μοναδική γραμμή που υπάρχει στην Ελλάδα για το θέμα των αστέγων και έχει τρεις υπηρεσίες. Καταρχάς, όποιος πολίτης εντοπίσει στην περιοχή του κάτι μας ενημερώνει. Επιπλέον, ενημερώνουμε κάποιον που είναι άστεγος για τις κοινωνικές υπηρεσίες που παρέχονται από εμάς και άλλους φορείς εδώ αλλά και σε όλη την Ελλάδα. Τέλος, παρεμβαίνουμε άμεσα σε άτομα που κινδυνεύουν να βρεθούν εκτός στέγης προκειμένου να προληφθεί η απώλεια στέγης. Αυτό είναι ένα κομμάτι πρόληψης. Σε ότι αφορά την πρόληψη, έχει εγκριθεί και θα υλοποιηθεί από τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς το πρόγραμμα «Κανείς δε μένει εκτός» που έχει να κάνει με υπηρεσίες πρόληψης σε νέους. Αν κάποιος νέος κινδυνεύει να βρεθεί στο δρόμο, εμείς του παρέχουμε βοήθεια. Για παράδειγμα, λογιστή να του λύσει λογιστικά προβλήματα, εξατομικευμένη νομική και ψυχολογική στήριξη ώστε να προλάβουμε την κατάσταση. Βέβαια, στα πλαίσια του ισχύοντος στην Ελλάδα νομικού πλαισίου, δε μπορούμε π.χ. να δώσουμε επιδότηση ενοικίου.
Εκτός από αυτό, ποια άλλα συγκεκριμένα προγράμματα υλοποιεί η Κλίμακα;
Σ
υνεχίζουμε την υλοποίηση των προγραμμάτων του Ψυχαργώς με Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Ψυχικής Υγείας στην Αθήνα και στην περιφέρεια. Λειτουργούμε 6 οικοτροφεία, έναν ξενώνα και ένα προστατευμένο διαμέρισμα. Έχουμε 4 κέντρα ημέρας. Το ένα είναι για αστέγους, ένα για τους Ρομά, ένα για τους έλληνες Μουσουλμάνους και το άλλο για άτομα που αναπτύσσουν ψυχικές διαταραχές. Πρόσφατα, υλοποιούμε Κέντρο Ημέρας που έχει να κάνει με την πρόληψη της αυτοκτονίας. Επίσης, λειτουργεί η Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας στις Νοτιοανατολικές Κυκλάδες, που παρέχει υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Είμαστε οι πρώτοι που χρησιμοποιήσαμε από το 2001 την παροχή ψυχιατρικών υπηρεσιών μέσω τηλεδιάσκεψης, για παράδειγμα σε νησιά. Έχουμε την τηλεφωνική γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία 1018 και τον Κοινωνικό Συνεταιρισμό «Κλίμαξ plus» με δράσεις κοινωνικής επιχειρηματικότητας οι οποίες δίνουν θέσεις εργασίας σε άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, όπως οι ένοικοι του Ξενώνα και των Οικοτροφείων μας, οι άστεγοι κ.τ.λ. Μάλιστα, μία από τις δράσεις του Κοινωνικού Συνεταιρισμού είναι το Εργαστήριο Ανακύκλωσης Χαρτιού όπου απασχολούνται και αμείβονται από αυτό οι άστεγοι που διαμένουν στον Ξενώνα Αστέγων της ΚΛΙΜΑΚΑ, δράση που επί σειρά ετών συμβάλλει στην ουσιαστική αποκατάστασή τους. Η ΚΛΙΜΑΚΑ δρα και στο εξωτερικό. Στο παρελθόν υλοποιήσαμε προγράμματα αναπτυξιακής και ανθρωπιστικής δράσης π.χ. στο Αφγανιστάν και στο Βόρειο Ιράκ για την οργάνωση υπηρεσιών ψυχικής υγείας υπό την εποπτεία του Υπουργείου Εξωτερικών. Τώρα, στα πλαίσια προγραμμάτων του Υπουργείου Εργασίας και με χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ θα ασχοληθούμε με προγράμματα κοινωνικών δομών άμεσης αντιμετώπισης της φτώχειας. Θα έχουν σαν στόχο την πρόσληψη μακροχρόνιων ανέργων και δομές φροντίδας για τους αστέγους όπως υπνωτήρια (καταφύγια), κοινωνικά παντοπωλεία, κέντρα ενημέρωσης κ.τ.λ. Η Κλίμακα θα είναι ο συντονιστής φορέας μαζί με το δήμο Αθηναίων και άλλους φορείς, σε δράσεις που θα γίνουν στην Αθήνα. Στην Κέρκυρα έχουμε αναλάβει όλες αυτές τις δομές σε συνεργασία με το δήμο της Κέρκυρας.
Δηλαδή, η Κλίμακα λαμβάνει πρωτοβουλίες για συνεργασίες με άλλους αρμόδιους, κρατικούς και μη, φορείς σε τοπικό και διακρατικό επίπεδο; Αν ναι, ποιες είναι αυτές;
Έχουμε μακροχρόνια συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας αλλά ή με άλλα αρμόδια υπουργεία όπως το Υπουργείο Απασχόλησης κ.τ.λ. Συνεργαζόμαστε φυσικά με την τοπική αυτοδιοίκηση, με τα σχολεία όπου κάνουμε δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης καθώς και με Πανεπιστήμια όπου παρέχουμε τη δυνατότητα εκπαίδευσης και πρακτικής άσκησης π.χ. σε φοιτητές ψυχολογίας, κοινωνικούς λειτουργούς κ.τ.λ. Γενικότερα, ως φορέας είμαστε ανοικτοί σε συνεργασίες με άλλα άτομα και φορείς που είτε δραστηριοποιούνται στο δικό μας τομέα ή διαδραματίζουν καίριο ρόλο σε θέματα κυρίως πρόληψης όπως επαγγελματίες υγείας της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, κληρικοί, αστυνομικοί, εργαζόμενοι στα ΜΜΕ κ.τ.λ. και με φορείς στο εξωτερικό όπως είναι η FEANTSA, που είναι η ευρωπαϊκή ομοσπονδία οργανισμών που ασχολείται με τους αστέγους, στην οποία είμαστε μέλη καθώς, επίσης, με τη Διεθνή Ένωση για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας (IASP) στην οποία επίσης είμαστε μέλη.
Επειδή τελευταία όλοι μιλούν για το θέμα των αστέγων, ποιά θεωρείτε ότι είναι η πραγματική του εικόνα τελικά και αν μπορούν να αντιμετωπιστούν τα όποια προβλήματα;
Το πρόβλημα των αστέγων έχει έρθει στην επιφάνεια γιατί είναι πιο ορατό και σαν ελληνική κοινωνία και αρμόδιοι φορείς έχουμε καταλάβει ότι είναι ένα από τα σοβαρότερα θέματα στην ατζέντα των κοινωνικών ζητημάτων. Εμφανίστηκε στη δεκαετία του ’80, σε μια εποχή που η ελληνική κοινωνία δεν ήταν έτοιμη να αντιληφθεί τι συμβαίνει. Πίστευαν ότι έχει να κάνει με αλλοδαπούς, λόγω της εισροής μεταναστών. Όμως έχει να κάνει με Έλληνες. Σαφώς επιδεινώθηκε στη χώρα μας πολύ αργότερα σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Κατά τη διάρκεια των ετών είχε αύξηση. Συγκριτικά με τον πληθυσμό της, η Ελλάδα εμφανίζει ποσοστά αντίστοιχα με αυτά των ευρωπαϊκών χωρών. Η δική μας η έρευνα δείχνει ότι υπάρχει μια αύξηση περίπου στο 25%. Σημείο των καιρών μας είναι ότι έχει διαφοροποιηθεί η ταυτότητα αυτών των ανθρώπων. Οι λεγόμενοι «νέο-άστεγοι».
Ποιος είναι ο νεοάστεγος;
Είναι άνθρωποι που αυτή τη στιγμή βρίσκονται είτε στο δρόμο είτε σε ακατάλληλες συνθήκες στέγασης. Αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, δηλαδή από το 2009, και καθαρά για οικονομικούς λόγους. Δε συντρέχουν οι άλλοι λόγοι που συντρέχουν σε παλαιότερους αστέγους. Σε σύγκριση με τους άστεγους παλιά που εμφάνιζαν ψυχιατρικά προβλήματα, προβλήματα εξαρτήσεων, παραβατικότητα, χαμηλό επίπεδο μόρφωσης και προέρχονταν από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα, η νέα γενιά αστέγων είναι μεμονωμένα άτομα ή οικογένειες που μέχρι πρότινος είχαν ένα οργανωμένο τρόπο ζωής και δεν αντιμετώπιζαν το φάσμα της φτώχειας. Όμως, είτε επειδή έχασαν τη δουλειά τους είτε επειδή μειώθηκε το εισόδημα αλλά αυξήθηκαν οι υποχρεώσεις λόγω των μέτρων λιτότητας έχουν βρεθεί στο δρόμο. Είναι άτομα των παραγωγικών ηλικιών, δηλαδή, άτομα από 30-45 ετών. Όμως έχουμε και νεαρά άτομα που δε μπορούν να συντηρήσουν ένα σπίτι και η οικογένειά τους δε μπορεί να τους βοηθήσει αλλά και ανθρώπους που λίγο πριν τη σύνταξη έχασαν τη δουλειά τους, δεν έχουν ένα υποστηρικτικό πλαίσιο, βρίσκονται το δρόμο και τους είναι πολύ πιο δύσκολο να βρουν δουλειά. Τώρα βλέπουμε ότι το φαινόμενο χτυπά την πόρτα όλων, μέχρι και βουλευτών, δηλαδή ατόμων που είχαν ένα κοινωνικό στάτους. Στη δεκαετία του ’90 υπήρχαν οι νεόπλουτοι και η κουλτούρα της κατανάλωσης στην Ελλάδα. Τώρα μιλάμε για νεόπτωχους. Οι νεόπτωχοι συμπίπτουν με τους νεοάστεγους. Άνθρωποι που δεν έχουν άμυνες στο τι σημαίνει φτώχεια, δεν ξέρουν πώς να το αντιμετωπίσουν. Ειδικά στις κλειστές κοινωνίες, που είχαν ένα κοινωνικό πρόσωπο και φτάνουν στο σημείο να τους παίρνει η τράπεζα το σπίτι, να χρωστάνε δάνεια. Και κάποιοι φτάνουν και σε ακραίες συμπεριφορές όπως η αυτοκτονία.
Ποια άλλα θεωρείτε ότι είναι τα αίτια που οδηγούν κάποιον στο να μείνει άστεγος και ποιο είναι το ψυχοκοινωνικό τους προφίλ;
Καταρχήν, το να βρεθεί κάποιος στο δρόμο, είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων. Είναι, σαφώς, τα οικονομικά προβλήματα και η ανεργία. Το άλλο είναι κάποιο πρόβλημα υγείας, ψυχικής υγείας συνήθως σε συνδυασμό με κάποια μορφή εξάρτησης. Ο τρίτος παράγοντας είναι η έλλειψη υποστηρικτικού πλαισίου, οικογενειακού ή φιλικού. Το γεγονός ότι το πρόβλημα των αστέγων στην Ελλάδα έμενε σε χαμηλά επίπεδα σε σύγκριση με άλλες χώρες οφείλεται στην ελληνική οικογένεια. Τώρα όμως πια, δεν έχει τη δυνατότητα να στηρίξει στο σύνολο τα άτομα αυτά. Άλλοι παράγοντες είναι η μετανάστευση και οι φυσικές καταστροφές. Για τον ίδιο λόγο, λέμε ότι ένας άστεγος δε χρειάζεται μόνο στέγη αλλά να λύσει όλα αυτά τα προβλήματα. Ακόμα και αν του προσφέρεις στέγη και φαγητό, αν αυτός ο άνθρωπος έχει ψυχιατρικά προβλήματα, προβλήματα διαπροσωπικών σχέσεων θα μείνει πάντα εξαρτημένος από ένα τέτοιο κοινωνικό πλαίσιο και δε θα μπορέσει να κάνει κοινωνική επανένταξη. Όσον αφορά το ψυχοκοινωνικό τους προφίλ, στην πλειονότητά τους είναι άντρες. Και όπως δείχνουν οι έρευνες στο εξωτερικό, συνήθως είναι μεμονωμένα άτομα χωρίς οικογένειες, ανύπαντροι ή διαζευγμένοι και γύρω στα 45 με 50 χρονών. Κυρίως προέρχονται από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα, το επίπεδο εκπαίδευσής τους είναι μεσαίο, μπορεί να έχουν ανατραφεί σε ιδρύματα και εμφανίζουν παραβατικότητα. Ως άστεγοι θεωρούνται και αυτοί που ζουν σε αβέβαιη στέγαση, όπως σε καθεστώς έξωσης ή μετακινούνται από ίδρυμα σε ίδρυμα, σε φυλακή ή μένουν σε ένα σπίτι που δεν πληροί τα επαρκή πρότυπα ενός σπιτιού. Όσο περισσότερο χρόνο κάποιος μένει στο δρόμο τόσο περισσότερο αναπτύσσει ψυχολογικά προβλήματα, εξαρτήσεις παραβατικότητα κ.τ.λ. Επίσης, μπαίνουν και σε διαδικασία παραίτησης. Βέβαια, δεν υπάρχει και ένα πλαίσιο που να βοηθά. Ακόμα και αν ένας π.χ. βρει μια δουλειά, πώς θα πάει στη δουλειά αν δε μπορεί να πλυθεί; Μια επισήμανση να κάνω. Σχεδόν όλοι οι ξενώνες –εμείς δεν το έχουμε αυτό- έχουν όριο ηλικίας μέχρι 65 ετών. Και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας δε γίνονται δεκτά για φιλοξενία. Επίσης, η παγκόσμια έρευνα δείχνει ότι οι άνθρωποι με ψυχιατρικά προβλήματα υπερεκπροσωπούνται στους άστεγους. Αυτό σημαίνει ότι μεγάλο ποσοστό των αστέγων έχουν ψυχιατρικά προβλήματα. Στην Ελλάδα δεν μπορούν να γίνουν δεκτοί πουθενά όποιοι έχουν διαγνωστεί με τέτοιου είδους προβλήματα και με λοιμώδη νοσήματα. Οπότε, καταλαβαίνετε το μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που μένουν στο δρόμο. Τα προγράμματα του Ψυχαργώς δημιούργησαν και πολλούς άστεγους γιατί για να έρθει κάποιος σε έναν ξενώνα του Ψυχαργώς πρέπει να έχει διάρκεια νοσηλείας τουλάχιστον ένα έτος. Αν όμως δεν έχει, δε μπορεί να μπει. Και αυτοί οι άνθρωποι μένουν στο δρόμο και υποτροπιάζουν. Είναι ένα τεράστιο κενό και στο νόμο και στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση.
Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες λαμβάνουν βοήθεια από το Κέντρο σας;
Ναι. Εμείς παρέχουμε υπηρεσίες σε οποιονδήποτε άστεγο. Είμαστε μια ανθρωπιστική οργάνωση που δε μας ενδιαφέρει το χρώμα του άλλου, τι πιστεύει, αν έχει τις προϋποθέσεις για να μείνει. Ανήκουν και αυτοί στον πληθυσμό των αστέγων.
Ποιες «καλές πρακτικές» που εφαρμόζετε θα προτείνατε να ακολουθήσουν και άλλοι φορείς που ασχολούνται με παρεμφερή θέματα;
Το πρόγραμμα που ακολουθεί η Κλίμακα δεν είναι απλά να παρέχει ανακουφιστικού τύπου βοήθεια αλλά να καλύψουμε το σύνολο των αναγκών των αστέγων. Αλλά η αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου πρέπει να έχει αρχή, μέση και τέλος. Να είναι από την πρόληψη μέχρι την αποκατάσταση. Επίσης, κάτι που έχει επιτευχθεί στον τρόπο που λειτουργεί ο ξενώνας και το κέντρο είναι ότι είναι αυτοδιαχειριζόμενα ως προς την λειτουργία τους π.χ. στα γεύματα, στην καθαριότητα, στην οργάνωση συμμετέχουν κατά πολύ όσοι μένουν εδώ. Έχει να κάνει με τη φιλοσοφία μας ότι δε θέλουμε απλά παθητικούς αποδέκτες των υπηρεσιών αλλά να είναι ενεργητικοί απέναντι στη ζωή. Συναποφασίζουμε το τι θα γίνει. Το κέντρο και ο ξενώνας, ειδικά, είναι μια προσωρινή φιλοξενία, ένα στάδιο ζωής στο οποίο με την υποστήριξή μας θα αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που τους έφεραν σε αυτή την κατάσταση. Έχουμε εθελοντές, άτομα με ψυχιατρικά προβλήματα, τσιγγάνους και γενικά άτομα από ευάλωτες ομάδες και μπορούμε να προσφέρουμε όλοι μαζί χωρίς να μας χωρίζει το ότι εγώ είμαι επαγγελματίας και αυτοί όχι. Βέβαια, είναι δύσκολο γιατί όταν προσφέρεις υπηρεσίες σε τέτοιες ομάδες δημιουργείται αμφίδρομη σχέση εξάρτησης. Καμία φορά βλέπουμε και σε εθελοντές ότι έχουν ένα υπέρμετρο συναίσθημα ότι θα σώσουν τον κόσμο. Τους λέμε ότι το υπέρμετρο συναίσθημα είναι κακός σύμβουλος. Επαγγελματισμός σημαίνει βάζω όριο, γιατί αν ταυτιστώ με το πρόβλημα δε μπορώ να το αντιμετωπίσω.
Έ
χει επηρεάσει η οικονομική κρίση το έργο σας;
Επηρεάζει, με την έννοια ότι αυξάνονται οι ανάγκες. Επηρεάζει και θετικά επειδή έχουμε πλέον κοντά μας νεοάστεγους που είναι άτομα λειτουργικά. Αντιμετωπίζουν καλύτερα τα προβλήματά τους και μπορούν να συνδράμουν αποτελεσματικότερα σε αυτό που κάνουμε. Έτσι, δίνεται και μια θετική εικόνα του τι σημαίνει άστεγος, σε σύγκριση με την κλασική εικόνα του ζητιάνου, δείχνει ότι είναι ένας άνθρωπος όπως εμείς.
Σε ότι αφορά λειτουργικά ζητήματα, όπως η χρηματοδότηση, έχετε δει διαφορά;
Έχουμε δει αύξηση. Και αυτό συνδέεται με το γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία είναι περισσότερο ενημερωμένη και ευαισθητοποιημένη στο θέμα των αστέγων. Επίσης, η δράση της Κλίμακας έρχεται πολύ στο προσκήνιο, ήρθε κόσμος σε εμάς και θεωρεί ότι τα λίγο περισσότερα λεφτά που δίνει, κάπου πάνε. Είναι τιμητικό που έρχονται και άνθρωποι φτωχοί και δίνουν πράγματα. Αυτή η κατάσταση που ζούμε τώρα έφερε στο προσκήνιο κάτι που είχαμε ξεχάσει χρόνια, την αλληλεγγύη. Το είδαμε και πέρυσι το χειμώνα με τους άστεγους. Τους μήνες αυτούς φιλοξενούσαμε ανθρώπους στην αυλή, στα γραφεία και ερχόταν πάρα πολύς κόσμος να μας φέρει πράγματα, να μας γνωρίσει και να ενημερωθεί. Ευτυχώς, έχουμε περισσότερη οικονομική στήριξη, αν μη τι άλλο όχι λιγότερη. Επίσης, οι εταιρείες -στα πλαίσια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης- παρέχουν βοήθεια. Για παράδειγμα, το καλοκαίρι έγινε ανακαίνιση στο χώρο από το ΙΚΕΑ. Κάποιοι έχουν κάνει συναυλίες, εκδηλώσεις για εμάς. Είναι για εμάς μια ηθική ικανοποίηση ότι αυτό που κάνεις μάλλον το κάνεις καλά. Έρχονται σε εμάς μέσα μαζικής ενημέρωσης από όλο τον κόσμο και πέρα από την ηθική ανταμοιβή, έτσι προσελκύεται και η οικονομική υποστήριξη για να παρέχουμε περισσότερες υπηρεσίες σε περισσότερο κόσμο. Όσον αφορά τα γεύματα, μέχρι πέρυσι τον Ιανουάριο, Φεβρουάριο, μαγειρεύαμε εμείς. Μετά, μας δόθηκε μια χορηγία και συνεχίζουμε έτσι.
Από ότι καταλαβαίνω, είστε ικανοποιημένοι από την χρηματοδότηση, την εθελοντική προφορά και την επικοινωνιακή κάλυψη του έργου σας. Βλέπετε, όμως, το έργο σας να έχει πραγματικά, θετικά αποτελέσματα;
Φαντάζομαι εννοείς για το θέμα της κοινωνικής επανένταξης, έτσι; Δύσκολο να το πεις, ειδικά όταν πρόκειται για αστέγους με πολλαπλά προβλήματα. Δεν είναι εύκολο αλλά δεν είναι και ανέφικτο. Αν υπήρχε μια πιο οργανωμένη στρατηγική γενικά στην Ελλάδα για το θέμα αυτό θα μπορούσαμε να μιλάμε και για περισσότερους αριθμούς. Υπάρχουν όμως καλές πρακτικές για το θέμα της κοινωνικής επανένταξης. Όταν η Κλίμακα ξεκίνησε την προετοιμασία για την λειτουργία των Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης του ΨΥΧΑΡΓΩΣ το 2000, υλοποίησε ένα καινοτόμο πρόγραμμα προετοιμασίας και κατάρτισης των εργαζομένων, διότι συμπεριέλαβε και άτομα από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες όπως ψυχικά ασθενείς, Ρομά και άστεγους. Αυτά τα άτομα εργάζονται τώρα στα οικοτροφεία μας με τη θέση του φροντιστή γενικών καθηκόντων άρα έχουν μισθό, είναι ασφαλισμένοι, συμμετέχουν στην Πολυκλαδική Θεραπευτική Ομάδα της δομής, έχουν ρόλο και ταυτότητα, αλλάζοντας ριζικά τη ζωή τους. Ετσι μπορούμε να μιλάμε πραγματικά για επανένταξη. Αυτή είναι μια καλή πρακτική που θα μπορούσε να γίνει και από άλλους φορείς. Με αυτή τη δράση είχαμε διακριθεί ως Κλίμακα και ως Ελλάδα στο Γ κοινοτικό πλαίσιο στήριξης. Μια άλλη καλή πρακτική στο θέμα της επανένταξης είναι η έμμισθη απασχόληση των αστέγων στο Εργαστήριο Ανακύκλωσης Χαρτιού, μέσω του Κοινωνικού Συνεταιρισμού που έχει η ΚΛΙΜΑΚΑ. Οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί και γενικότερα οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι μια αποτελεσματική λύση για την εργασιακή και κοινωνική επανένταξη των αστέγων.
Θα ήταν δυνατό να προτείνετε μια ατζέντα θεμάτων και προτάσεων που θεωρείτε ότι θα έπρεπε να απασχολήσουν την δημόσια διαβούλευση και την τοπική αυτοδιοίκηση;
Ο περισσότερος κόσμος, οι φορείς, η τοπική αυτοδιοίκηση, πιστεύουν ότι ο κόσμος αυτός πεινάει. Έχει πέσει βαρύτητα σε τέτοιες δράσεις που δεν είναι οι κύριες ανάγκες. Εμείς δε το βλέπουμε αυτό. Το κύριο πρόβλημα δεν είναι η πείνα αλλά π.χ. η ατομική καθαριότητα. Ειδικά για τους ανθρώπους που είναι νεοάστεγοι και δεν είχαν συνηθίσει, είναι και θέμα αξιοπρέπειας. Το άλλο ζητούμενο είναι η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Οι άνθρωποι που ήταν επιχειρηματίες και χρωστάνε στο ΙΚΑ ή στο ΤΕΒΕ δεν έχουν τη δυνατότητα να βγάλουν καν βιβλιάριο Πρόνοιας. Έχουν μόνο τη δυνατότητα να πάνε σε οργανώσεις που παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες όπως π.χ. οι Γιατροί του Κόσμου. Όμως, κάτι παραπάνω δε γίνεται, αν για παράδειγμα κάποιος θέλει να κάνει μια επέμβαση, είναι στον αέρα. Και κάποιοι από αυτούς έχουν και οικογένειες. Μέχρι το 2012, δεν υπήρχε θεσμική αναγνώριση του προβλήματος των αστέγων παρά το γεγονός ότι το ελληνικό σύνταγμα προέβλεπε ότι είναι ειδική φροντίδα του κράτους να αντιμετωπίζει προβλήματα έλλειψης στέγης. Και ενώ ήταν ένα συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα, δεν υπήρχε καμία πρακτική εφαρμογή. Τώρα ψηφίστηκε ο νόμος που προβλέπει ότι θα γίνουν κάποιες δράσεις, ωστόσο δεν υπάρχει κανένα σχέδιο δράσης που να αφορά την πρόληψη ώστε να μη βρεθούν και άλλα άτομα στο δρόμο αλλά ούτε και δράσεις επανένταξης ώστε να μην ανακυκλώνεται το πρόβλημα. Το ίδιο ισχύει και με όλες τις δράσεις που γίνονταν μέχρι τώρα στην Ελλάδα και σε επίπεδο δήμων. Είναι όλες ανακουφιστικού τύπου (συσσίτια κ.τ.λ.) και η ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει ότι έτσι σπαταλιούνται περισσότεροι πόροι με αμφίβολα αποτελέσματα. Παρουσιάσαμε στη FEANTSA τα ερευνητικά στοιχεία μας και είδαμε ότι σε όλη την Ευρώπη πλέον μιλούν για πολιτικές πρόληψης και το θεσμό της κοινωνικής κατοικίας. Λένε το «housing first». Όλοι άμεση στέγαση και όλες οι υπηρεσίες ακολουθούν. Μάλιστα, στη Σκωτία είναι μια πολιτική που την υλοποιούν 10 χρόνια και έχουν δει ότι υπάρχουν μεγαλύτερα αποτελέσματα σε σχέση με τους πόρους που καταναλώνουν. Ψηφίστηκε ο νόμος αλλά έχει κενά. Όταν λέει ότι αφορά μόνιμα διαμένοντες στη Ελλάδα, όλοι όσοι είναι στο δρόμο, χωρίς χαρτιά δε βοηθιούνται. Η τοπική αυτοδιοίκηση, εδώ και πολλά χρόνια, συνεχίζει να παίρνει στους ώμους της το όλο ζήτημα των αστέγων και τα αρνητικά σχόλια που γίνονται. Ασφαλώς θα μπορούσαν να γίνουν καλύτερα τα πράγματα. Έχουμε κάνει προτάσεις και στο Δήμαρχο, και σε δημοτικούς συμβούλους και στο ΚΥΑΔΑ αλλά δεν αφορά μόνο την τοπική αυτοδιοίκηση η αντιμετώπιση ενός σοβαρού θέματος, όπως είναι η έλλειψη στέγης. Αυτό συνήθως γίνεται από την κεντρική διοίκηση του κράτους. Εξαντλούνται πολλοί πόροι σε δράσεις που ανακυκλώνουν το πρόβλημα, δηλαδή τα συσσίτια, τα παντοπωλεία κ.τ.λ. Βγαίνουν και μιλάνε όλοι για πόσα μακαρόνια και ρύζια μαζεύονται. Θα μπορούσαν να γίνουν και άλλου είδους δράσεις όπως το παράδειγμα του κοινωνικού συνεταιρισμού που έχουμε εμείς, δηλαδή, κοινωνικές επιχειρήσεις, ώστε να επιτυγχάνεται εργασιακή επανένταξη. Μια άλλη πρόταση είναι στη θέση των δημοτικών υπαλλήλων να γίνει πρόσληψη αυτών των ανθρώπων. Επίσης, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί, κάτι που δεν έχει γίνει, ένα δίκτυο εθελοντών που θα βοηθήσουν σε όλες τις δράσεις που έχει ο δήμος απέναντι στους αστέγους όπως το πώς να ανακαινίσεις ένα ξενώνα αστέγων. Θα είχε μεγάλη ανταπόκριση. Απλά, οι τοπικές αυτοδιοικήσεις λειτουργούν με την ίδια δυσκολία που λειτουργούν και οι κρατικοί φορείς. Και με τη νοοτροπία ενός δημόσιου υπάλληλου που σχολάει κάποια στιγμή ενώ το πρόβλημα ποτέ δε σχολάει. Εμείς για παράδειγμα, στις ΜΚΟ δεν έχουμε ωράριο. Κάποια πράγματα πρέπει να γίνουν.
Έχετε σαν πρότυπο κάποιο μοντέλο που ισχύει σε άλλες χώρες;
Πρότυπο είναι να υπάρξει εθνικό σχέδιο δράσης που να περιλαμβάνει πρόληψη, αντιμετώπιση, αποκατάσταση. Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν υπάρχει και φαινόμαστε περίεργοι στην Ευρώπη. Είχαμε επικοινωνία και με άλλες χώρες στη δυτική Ευρώπη, σε κράτη με ανεπτυγμένη κοινωνική πρόνοια είτε με άλλα κράτη που έχουν αναπτύξει πράγματα για τους αστέγους. Όπως ο θεσμός της κοινωνικής κατοικίας, η επιδότηση ενοικίου. Αυτά δεν υπάρχουν εδώ. Τώρα η Ελλάδα μπήκε στη διαδικασία να αναγνωρίσει κάτι που το ήξερε ενώ έκλεινε τα μάτια, για να αξιοποιηθούν κονδύλια του ΕΣΠΑ που έμεναν αναξιοποίητα. Εμείς λέμε ότι για να καταρτιστεί ένα σχέδιο και να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, ας έρθουν άνθρωποι και φορείς που έχουν γνώση του αντικειμένου. Δε μπορεί αυτοί να μένουν απ’ έξω και να συμμετέχουν άτομα και φορείς που γνωρίζουν τους άστεγους από τη βιβλιογραφία. Αξιοποιείστε την εμπειρία μας.
Επομένως, για να συνοψίσουμε, αν κάποιος έχει ανάγκη τη βοήθειά σας πού μπορεί να απευθυνθεί;
Εδώ στο «Κέντρο στήριξης αστέγων», Κωνσταντινουπόλεως 30 στο Γκάζι όσον αφορά το θέμα των αστέγων. Είναι ανοικτό Δευτέρα με Παρασκευή από τις 09:00-21:00. Και τηλεφωνικά στο 2103410462 και στο 10520 και με email στο homeless@klimaka.org.gr
Αν κάποιος έχει ανάγκη από άλλες υπηρεσίες της ΚΛΙΜΑΚΑ π.χ. ψυχιατρική, ψυχολογική υποστήριξη κ.τ.λ. μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μας στα τηλέφωνα 2103417160-3, 1918 και στο email: central@klimaka.org.gr
Εν κατακλείδι, έχετε να δώσετε ένα θετικό μήνυμα στον κάτοικο της Αθήνας και σε όσους έχουν ανάγκη εν γένει;
Αν ήταν να δώσω ένα μήνυμα, αν και χιλιοειπωμένο, είναι το όλοι μαζί μπορούμε. Ο μοναδικός τρόπος διεξόδου που έχει η κατάσταση που ζούμε είναι η αλληλεγγύη μεταξύ μας και να ζούμε στην πραγματικότητα. Αν κάποιος μπορεί να αντιληφθεί την πραγματικότητα μπορεί να κάνει και ένα βήμα παρακάτω.
