Γράφει η Γεωργία Κεραμάρη,
Δημοσιογράφος
Οι ηλεκτρονικές εκδόσεις Social Activism και Oikopress είναι ένα παράδειγμα δημοσιογραφίας των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών. Το Σάββατο 22 Δεκεμβρίου στο ξενοδοχείο «Χίλτον», στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Εθελοντισμός χωρίς σύνορα» αυτό το παράδειγμα παρουσιάστηκε ως ένα ζωντανό παράδειγμα των ηλεκτρονικών εκδόσεων που εκδίδονται από ένα πρόγραμμα κοινωφελούς εργασίας. Ήταν μια ευκαιρία να εξεταστεί το φαινόμενο σε ευρύτερη κλίμακα.
Ενώ στον κόσμο των bloggers, η παραγωγή περιεχομένου από απλούς πολίτες είναι ευρέως διαδεδομένη και κυρίαρχη σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο, στην Ελλάδα η τακτική αυτή βγαίνει πρώτη φορά, ως θεσμική παρέμβαση στην οποία συμμετέχουν μάλιστα ο Δήμος Αθηναίων και η Περιφέρεια Αττικής.
Το νέο περιβάλλον των μέσων ενημέρωσης, όπως εξελίσσεται, δίνει τη δυνατότητα επαναπροσδιορισμού τoυ ρόλου του δημοσιογράφου. Η τεχνολογική εξέλιξη και κυρίως η μετεξέλιξη του απλού διαδικτύου σε αυτό που ονομάζεται συμμετοχικό διαδίκτυο, έχει συμβάλει στη αποσύνθεση του παραδοσιακού μοντέλου δημοσιογραφίας. Παράλληλα, αναδύεται ένα καινούριο πολλά υποσχόμενο μιντιακό πεδίο καθώς και μια νέα μορφή δημοσιογραφίας. Πρόκειται για τη λεγόμενη «δημοσιογραφία των πολιτών».
Με τον όρο «δημοσιογραφία πολιτών» εννοούμε τη δημοσιογραφία που ασκείται από μη δημοσιογράφους (citizen journalism). Ειδικότερα, οι πολίτες αξιοποιώντας την τεχνολογία του συμμετοχικού διαδικτύου, που πρεσβεύει ο web 2.0, καθίστανται ταυτόχρονα παραγωγοί και διακινητές περιεχομένου. Καθημερινοί άνθρωποι λοιπόν μπορούν να παρουσιάσουν μέσα από μία διαφορετική οπτική γωνία τα γεγονότα. Να γίνουν συνδιαμορφωτές της ειδησεογραφίας. Να δώσουν το δικό τους στίγμα στην ενημέρωση.
Στην ψηφιακή εποχή επομένως, ο αφηγητής δεν είναι ένας και οι δημοσιογραφικές αφηγήσεις δεν σταματούν ποτε! Εμπλουτίζονται διαρκώς από νέους αφηγητές και καινούριο υλικό και μεταφέρονται από τα πιο παραδοσιακά στα νέα διαδραστικά μέσα, όπως είναι τα blogs, τα wikis και τα social networks.
Η «δημοσιογραφία των πολιτών» προβάλλεται συχνά πυκνά ως το υγιές αντίβαρο κόντρα στην υποκινούμενη, καθεστωτική και διεφθαρμένη δημοσιογραφία των βαρώνων του τύπου και των μεγαλοκαναλάρχων, που είχαν μετατρέψει την διαχείριση της ειδησεογραφίας σε «υπερεργολαβία». Το νέο συμμετοχικό διαδίκτυο δίνει φωνή σε όλους. Προβάλλει τις αξιές της ισηγορίας και του πλουραλισμού. Είναι το πλεόν αντικειμενικό μέσο, διότι συνθέτει τις υποκειμενικές απόψεις χιλιάδων πολιτών.
Η επί παντός επιστητού αρθρογραφία των ιστολογίων, η συμμετοχική παραγωγή ειδήσεων από ένα πλήθος εθελοντών (crowdsourcing), η δημιουργία περιεχομένου απευθείας από τους ίδιους τους χρήστες (user-generated content) και η αξιοποίηση εφαρμογών multimedia και web 2.0, μεταβάλλουν συνεχώς το παραδοσιακό δημοσιογραφικό τοπίο. Δίνουν νέες προοπτικές και μια άνευ προηγουμένου δυναμική στις δυνατότητες έκφρασης.
Τα συμβατικά μέσα δεν γίνεται να παραβλέψουν αυτές τις ριζικές αλλαγές, γιατί αν επιμείνουν στον παραδοσιακό τους ρόλο, κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, εν προκειμένω, είναι οι παραδοσιακές εφημερίδες που πλεόν εκδίδονται και σε ηλεκτρονική μορφή, ενώ αναγκάζονται να γίνουν ολοένα και πιο διαδραστικές (παραδείγματος χάριν, μέσα από τη δυνατότητα σχολιασμού των ειδήσεων από τους χρήστες).
Η ουσία της ενημέρωσης
Χαρακτηριστικό της νεας αυτής μορφής δημοσιογραφίας είναι ο ανεξάρτητος λόγος και η διαμόρφωση μιας ατζέντας, η οποία αγγίζει τα πραγματικά ενδιαφέροντα και τις ανησυχίες των πολιτών. Η «δημοσιογραφία πολιτών» οφείλει επομένως να είναι ανεξάρτητη και με «αγνές» προθέσεις. Να είναι δηλαδή απαγκιστρωμένη από τα εκάστοτε υποκινούμενα πολιτικά ή εμπορικά συμφέροντα. Να μην υποτάσσεται σε όρους επισκεψιμότητας ή αναγνωσιμότητας. Να παρακινείται από την ανάγκη να επικοινωνήσει, ότι εσκεμμένα δεν υποκρύπτεται από τα κυρίαρχα Μ.Μ.Ε.. Υπ΄αυτές τις συνθήκες ο δημοσιογράφος από αυθεντία τρέπεται σε ισότιμο συνομιλητή. Η παραδοσιακή δημοσιογραφία παύει να θεωρείται η τέταρτη αδιαφιλονίκητη εξουσία.
Η πεμπτουσία της ενημέρωσης κερδίζει έδαφος με την ανάδειξη της δημοσιογραφίας των πολιτών ως το αντίπαλο δεός κόντρα στην μονής κατεύθυνσης ειδησεογραφία. Προβάλλονται αξίες όπως η πολυσυλλέκτική πληροφόρηση, η ισηγορία και η κοινωνικοποίηση της γνώσης. Η πολυφωνία διανοίγει νέους ερμηνευτικούς ορίζοντες για το κοινό των μ.μ.ε. Επομένως, θεωρίες που παραλληλίζουν την κατανάλωση των ειδήσεων σαν μια «υποδόρια ένεση» που παθητικά αποδέχονται οι δέκτες των μέσων φαντάζουν πλεόν απαρχαιωμένες και ανεδαφικές.
Παράλληλα, η συμμετοχική δημοσιογραφία του διαδικτύου είναι αναντίλεκτα πεδίο εκδημοκρατισμού και εξωκοινοβουλευτικής έκφρασης του δημόσιου συμφέροντος. Πρεσβεύει δίχως άλλο την ευρύτερη τάση για πραγματική δημοκρατία στην παραγωγή και διακίνηση ιδεών και γνώσης σε μια κοινωνία ίσων και ελεύθερων συνομιλητών.
Αναμφισβήτητα, έχουμε εισέλθει σε μια νέα εποχή για το περιβάλλον των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Οι πολίτες στρέφονται μεν στα παραδοσιακά μέσα και τους δημοσιογράφους για την ενημέρωσή τους, αλλά παράλληλα επιζητούν όλο και περισσότερο να γίνουν μέρος της παραγωγικής διαδικασίας περιεχομένου. Μήπως εν τέλει θα πρέπει να πάψουμε να εξετάζουμε κάθε μορφή εναλλακτικής δημοσιογραφίας, σαν κάτι ξεχωριστό, «αποκομμένο» από τη συμβατική δημοσιογραφία, όπως την ξέρουμε σήμερα; Μήπως θα πρέπει να την εντάξουμε στο σύγχρονο εξελισσόμενο περιβάλλον των νέων μέσων, γεγονός που απαιτεί αλληλοσυμπλήρωση και διάδραση των δύο αυτών τεχνικών;
Από την άλλη πλευρά, η «δημοσιογραφία πολιτών» δεν είναι πανάκεια. Η ανωνυμία και η χαώδης φύση του διαδικτύου είναι χαρακτηριστικά που μπορούν να το μετατρέψουν από όπλο σε παγίδα παραπληροφόρησης. Καταρχάς, δεν μπορεί να θεωρηθεί δημοσιογραφία των πολιτών, οτιδήποτε γράφεται από έναν πολίτη, στο blog του ή στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, εφόσον δεν έχει ουδεμία σχέση με την ειδησεογραφία, το ρεπορτάζ και της αξίες του κώδικα της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Μια τέτοια γενίκευση θα ήταν ισοπεδωτική. Θα έδινε την ευκαιρία στους κατά φαντασία «οιδήμονες» του διαδικτύου να το μετατρέψουν σε «άνδρο» παραπληροφόρησης, εκμεταλλευόμενοι την δαιδαλώδη φύση του μέσου.
Θα πρέπει επομένως να πάψουμε να ομφαλοσκοπούμε. Να κατανοήσουμε ότι θα πρέπει να χτιστούν «γέφυρες» επικοινωνίας μεταξύ συμβατικής και εναλλακτικής δημοσιογραφίας. Η κάθε πλευρά δεν θα πρέπει να έχει στεγανά και να μην λαμβάνει υπόψη την άλλη. Αν μείνει κανείς σε έναν περιχαρακωμένο ρόλο δημοσιογραφίας, κινδυνεύει να αποτύχει παταγωδώς…
Οι παραδοσιακοί δημοσιογράφοι διαδραματίζουν βαρυσήμαντο ρόλο για την κοινωνία μας. Είναι άδικο όχι μόνο για την πορεία των μέσων ενημέρωσης αλλά και για την κοινωνία στο σύνολο της να διαχέεται ευρέως η άποψη ότι για όλα φταίνε τα Μ.Μ.Ε. και οι δημοσιογράφοι. Όσο αποδέχεται κανείς αυτή τη δαιμονοποίηση του ρόλου των δημοσιογράφων, τόσο περισσότερο αποδέχεται την ανεύθυνη και ανώνυμη δημοσιογραφία, το ρηχό και μη διασταυρωμένο περιεχόμενο και τους χωρίς λόγο θορυβοποιούς της κοινής γνώμης. Πρός επίρρωση του επιχειρήματος αυτού, μπορεί κανείς να διερωτηθεί πώς θα ήταν άραγε η κοινωνία μας χωρίς αυτούς;
Ας μην έχουμε αυταπάτες. Πάντα θα υπάρχουν οι επαγγελματίες δημοσιογράφοι και είναι αδύνατο να αντικατασταθούν αυτοί από ερασιτέχνες. Ενδεχομένως, να αλλάξει ο ρόλος τους, αφού είναι πιθανό να ενεργούν ως συντονιστές ή επιμορφωτές σε ομάδες πολιτών που θέλουν να εκφραστούν πλουραλιστικά. Η δημοσιογραφία όμως οφείλει να είναι δημοσιογραφία, πρώτα και πάνω απ’ όλα. Αναντίλεκτα, δεν πρέπει να υπάρχει μονοπώλιο στη ειδησεογραφία. Και τα νέα μέσα σπάνε τη μονοπώληση της από τα κέντρα δημοσιογραφικής εξουσίας. Βέβαια, το να καταργηθεί ένα μονοπώλιο και να πάμε στο άλλο άκρο της αχανούς, άναρχης και αδιασταύρωτης πληροφόρησης, μάλλον δεν είναι το ζητούμενο.
Νέες αφηγήσεις
Η δημοσιογραφία πολιτών πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μια νέα φερέλπιδα τάση στον χώρο των μέσων, που αποκτά όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις σε μια προσπάθεια επαναφοράς των οργανισμών ενημέρωσης στο βασικό ρόλο τους ως μιας πλατφόρμας δημόσιου διαλόγου. Η δυνατότητα συνεργασίας πολιτών και δημοσιογράφων στη δημιουργία μιας αφήγησης μπορεί να συμβάλει στην προσπάθεια ανάκτησης της αξιοπιστίας των μέσων που έχει πληγεί ανεπανόρθωτα.
Η συνεργασία αυτή είναι μια εξέλιξη στο χώρο της παραδοσιακής δημοσιογραφίας που πλέον γίνεται πιο προσιτή, πιο ανοιχτή, με μεγαλύτερη διάθεση να ακούσει. Πρεσβεύει την ανάγκη των πολιτών να βγουν από το ρόλο του παθητικού καταναλωτή και να περάσουν σε αυτόν του καταναλωτή-παραγωγού, του ενεργού μετόχου στα τεκταινόμενα του δημόσιου βίου, του πολίτη που έχει τη δύναμη να παρέμβει και να αλλάξει την πορεία των γεγονότων.
Ποτέ άλλοτε ίσως, η πολιτική και οικονομική εξουσία δεν είχε ν’ αντιμετωπίσει ένα τόσο ισχυρό δημοσιογραφικό ακτιβιστικό αντίπαλο δέος. Πρόκειται, ενδεχομένως, για το πιο ελπιδοφόρο «άνοιγμα» του επαγγέλματος. Ένα άνοιγμα που επιτρέπει να παρουσιαστούν νέες θεματικές ειδικού ενδιαφέροντος, όπως αυτές που προβάλλονται μέσα από τη socialactivism και την οίκοpress. Θέματα μη εμπορικά αλλά κοινωνικά σημαντικά όπως η κοινωνική οικονομία, οι καλές πρακτικές στα πλαίσια μιας ενεργούς κοινωνίας πολιτών και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος βρίσκουν επιτέλους το δικό τους πεδίο ανάδειξης.
Στη λογική του Διαδικτύου, η περιχαρακωμένη «αυθεντία» του δημοσιογράφου φαίνεται να μην έχει πια θέση. Η δυνατότητα χρήσης και συνδυασμού πολλών και διαφορετικών τρόπων αφήγησης, ο συνεχής εμπλουτισμός τους από υλικό που προέρχεται από τους ίδιους τους πολίτες, η ανάδειξη ιστοριών που βρίσκονται στην «καρδιά» του ενδιαφέροντος της κοινωνίας, η σφαιρική παρουσίαση πολλαπλών οπτικών για ένα θέμα, είναι μόνο κάποιες από τις νέες προοπτικές που ανοίγονται…
Πηγές:
http://www.socialactivism.gr
