Γράφει η Νατάσα Στάμου, Δημοσιογράφος
Στην Ευρώπη έχει αναπτυχθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια ένας ιδιαίτερα ευρύς προβληματισμός για το ρόλο, τη σπουδαιότητα και την ωφελιμότητα της κοινωνικής οικονομίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μάλιστα έχει υιοθετήσει αξιόλογες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση και την προώθησή της.
Στην Ελλάδα η έννοια και κυρίως η εφαρμογή των αρχών και των πρακτικών της κοινωνικής οικονομίας βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα. Μήπως ήρθε η ώρα για την αξιοποίηση των πρακτικών της; Μήπως ήρθε ο καιρός για την ανάπτυξη των εφαρμογών της στους μεγάλους Δήμους της χώρας και ειδικά στην Αθήνα;
Κοινωνική οικονομία: Τι προσφέρει;
Οι αρχές της κοινωνικής οικονομίας δίνουν έμφαση στην επίτευξη των στόχων και όχι του κέρδους ή ορθότερα όχι του υπερκέρδους, καθώς κάποιο όφελος πάντοτε επιδιώκεται. Ενώ οι εμπορικές επιχειρήσεις ασκούν οικονομικές δραστηριότητες για να παράγουν κέρδος για τους ιδιοκτήτες τους, οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας ασκούν οικονομικές δραστηριότητες προς όφελος της δραστηριότητας την οποία ασκούν. Υπό αυτό το πρίσμα, η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία συνιστά ένα εναλλακτικό μονοπάτι που δίνει έμφαση στην κοινωνία και το συλλογικό συμφέρον.
Η κοινωνική οικονομία συντελεί καθοριστικά στην ανάπτυξη επιχειρηματικών, αναπτυξιακών πρωτοβουλιών που αξιοποιούν κατάλληλα το ανθρώπινο δυναμικό, δημιουργούν απασχόληση, προσφέρουν καινοτόμα αγαθά (προϊόντα και υπηρεσίες), ενώ ταυτόχρονα διέπονται από αλληλεγγύη, εθελοντική συμμετοχή, επιδίωξη περιορισμένου και κυρίως επανεπενδυόμενου στην επιχείρηση κέρδους, όφελος της κοινότητας.
Από τα παραπάνω γίνεται αμέσως φανερό ότι η κοινωνική οικονομία συνδυάζει το πλεονέκτημα της προσφοράς νέων αγαθών για καλύτερη ποιότητα ζωής με την δημιουργία θέσεων εργασίας και τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής. Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό δεν εξαντλείται και δεν πρέπει να εξαντλείται στην ίδρυση ενός κοινωνικού παντοπωλείου. Οι αρχές της είναι ευρύτερες και οι πρακτικές της είναι πολυποίκιλες καθώς εξαρτώνται από τις ανάγκες, τις συνήθειες και την κουλτούρα των κατοίκων. Ο ρόλος των Δήμων
Αν τα σχήματα κοινωνικής οικονομίας εισηγούνται ένα νέο, πρόσθετο μοντέλο κυρίως τοπικής ανάπτυξης, τότε αυτά δεν μπορούν να επιβιώσουν αν δεν αναπτύσσονται σε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο περιβάλλον. Ο ευρύτερος καμβάς που ευνοεί την διαμόρφωση και τη λειτουργία τους σχετίζεται άμεσα με την πολιτική της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και βέβαια με τις συνέργειες που αναπτύσσονται.
Οι φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, γνώστες των προβλημάτων της περιοχής τους, φορείς με διαθέσιμους – πλην όμως συχνά ακατάλληλα κατανεμημένους και αξιοποιημένους – ανθρώπινους πόρους, περιβεβλημένοι με κύρος και φορτωμένοι με εμπειρία και αρμοδιότητες ανά περιοχή, δύνανται να συμβάλλουν με (υπό)δομές στήριξης της λεγόμενης κοινωνικής επιχειρηματικότητας, της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας ή ασφαλώς να εμπλακούν αμεσότερα στην όλη διαδικασία προβαίνοντας στη δημιουργία νέων δημοτικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε συνεργασία με Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.
Οι εφαρμογές τέτοιων συνεργατικών σχημάτων σε χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής έχουν αποδείξει άλλωστε, στην πράξη, πως Τοπική Αυτοδιοίκηση και κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιστρέφονται γύρω από τον ίδιο άξονα: την τοπική βιώσιμη ανάπτυξη, την άρση των κοινωνικών ανισοτήτων, την ενδυνάμωση του κοινωνικού κεφαλαίου.
Επιχειρησιακός σχεδιασμός
Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν πολλαπλασιαστεί οι συλλογικές οργανώσεις που ασχολούνται με τον εθελοντισμό, το περιβάλλον, την κοινωνική μέριμνα και με άλλες δραστηριότητες στο χώρο της κοινωνικής οικονομίας, χωρίς ένα συνολικό σχεδιασμό για την αξιοποίηση αυτού του «κοινωνικού κεφαλαίου». Ειδικότερα στο λεκανοπέδιο Αττικής και στα γεωγραφικά όρια του Δήμου Αθηναίων, εντοπίζεται πλειάδα οργανώσεων που προσφέρουν αποσπασματικά έργο στους κατοίκους και τους πολίτες αυτής της περιοχής.
Ο συντονισμός των δράσεων των οργανώσεων και η διαμόρφωση από κοινού με το Δήμο κοινωνικής πολιτικής μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά για την ανατροπή της εικόνας της πόλης που πολύ γλαφυρά είχε περιγράψει πρόσφατα ο Δήμαρχος κ. Γ. Καμίνης ως «πόλη – φάντασμα». Βασικό εργαλείο και «όχημα» για το συντονισμό δράσεων, την ανάπτυξη συνεργειών μπορούν να αποτελέσουν οι εφαρμογές της κοινωνικής οικονομίας. Ένα εγχείρημα όμως, που επιβάλλει την μετάβαση από την αντίληψη της φιλανθρωπίας που έχει πρόσκαιρα αποτελέσματα στην αλληλέγγυα οικονομία που καθιερώνει μια δομή παραγωγής αγαθών (προϊόντων και υπηρεσιών) και θέσεων εργασίας με σκοπό όχι την πρόσκαιρη ανακούφιση των πληγέντων από τη φτώχεια, αλλά την προοπτική διαρκούς απασχόλησης.
Εξάλλου, θα ήταν μάλλον παρανόηση να ερμηνεύσει κανείς τις πτυχές της κοινωνικής οικονομίας μόνο ως εργαλείο για την καταπολέμηση της φτώχειας και της ανεργίας. Οι εφαρμογές της αποδεικνύουν ότι πρόκειται για ένα δημοκρατικό μοντέλο ανάπτυξης που δύναται να συμβάλλει αφενός στην άμβλυνση όλων εκείνων των παραγόντων που αποτρέπουν τα άτομα ή ομάδες πολιτών να συμμετέχουν πλήρως και ενεργά την οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή, και αφετέρου στη βελτίωση των (περιβαλλοντικών) συνθηκών διαβίωσης στα πρότυπα της αειφόρου ανάπτυξης.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι μέχρι σήμερα προσπάθειες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης υπήρξαν μάλλον περιορισμένες και αποσπασματικές. Παρά το γεγονός ότι για παράδειγμα, στην Αθήνα λειτουργούν δομές που καλύπτουν συγκεκριμένες ανάγκες όπως τα κοινωνικά ιατρεία, απουσιάζει η συντονισμένη δράση με όλους τους φορείς κοινωνικής πρόνοιας και κοινωνικής επιχειρηματικότητας, που θα επέτρεπε την καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιμων ανθρώπινων και των ισχνών οικονομικών πόρων.
Η κρίση ήρθε ίσως απότομα και μας ξάφνιασε. Μας αιφνιδίασε σχεδόν όλους ή τουλάχιστον έτσι θέλουμε να πιστεύουμε. Οι καιροί όμως και οι αυξανόμενοι αρνητικοί δείκτες της ανεργίας, των αυτοκτονιών, των νεόπτωχων και κυρίως τα μη καταμετρημένα αγέλαστα πρόσωπα που συναντάμε στην καθημερινότητά μας δεν μας επιτρέπουν να μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια. Ας αξιοποιήσουμε όλοι από κοινού τις γνώσεις, τους πόρους και τη φαντασία μας. Ο δρόμος θα είναι μακρύς αλλά τουλάχιστον αφήνει μια χαραμάδα φωτός…
