Όταν το Δίκαιο Εμπόριο συνάντησε την ηθική μόδα
Η βρετανίδα ηθοποιός Έμα Γουάτσον έστρεψε τα φώτα των διεθνών μέσων ενημέρωσης στην ηθική μόδα, με τη συμμετοχή της στη δημιουργία μιας κολεξιόν με ρούχα αποκλειστικά Δίκαιου Εμπορίου. Σε μια περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης που συνταράσσει σχεδόν ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο, θα περίμενε κανείς ότι η τάση των καταναλωτών για «ηθικά» προϊόντα θα εξασθενούσε και θα έδινε τη θέση της στη γνώριμη αναζήτηση των προσφορών και των φθηνότερων προϊόντων.
Η ανάγκη όμως για έναν δικαιότερο και βιώσιμο κόσμο φαίνεται να αποδεικνύεται αρκετά αν θεκτική στις οικονομικές πιέσεις και να γίνεται ακόμη πιο επίκαιρη εν μέσω ύφεσης. Σε αρκετές δυτικές αγορές, με προεξέχουσες εκείνες της Αγγλίας, του Βελγίου, της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ολλανδίας, οι υπεύθυνες αγορές συνεχίζουν να γνωρίζουν άνοδο, με την αξία μάλιστα της «ηθικής μόδας» στο Ηνωμένο Βασίλειο να ξεπερνάει τις 170 εκατ. λίρες το 2009, όταν πριν από ακριβώς μια δεκαετία έφθανε μετά βίας τις 4 εκατ. λίρες. Τι είναι όμως η ηθική μόδα και ποιος ο ρόλος του Δίκαιου Εμπορίου σε αυτήν; Η «ηθική μόδα» είναι ένας πολυδιάστατος όρος, στον οποίον εγκολπώνονται τόσο η προστασία του περιβάλλοντος όσο και ο σεβασμός προς τους ανθρώπους οι οποίοι συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία των ρούχων. Μπορεί στο μυαλό των καταναλωτών «ηθικά» να θεωρούνται κυρίως τα ρούχα εκείνα που έχουν παραχθεί με οικολογικό, οργανικό τρόπο, δεν γίνεται όμως να παραβλέψει κανείς τον ανθρώπινο παράγοντα στην παραγω γική αλυσίδα.
Το Δίκαιο Εμπόριο τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ιδιαίτερα γνωστό και δημοφιλές σε πολλές χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου, ενώ και στην Ελλάδα καταφέρνει να σημειώνει σταθερή – αν και νωχελική – ανάπτυξη. Ως πολιτικό κίνημα στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 και ως καταναλωτικό από τα τέλη του 1980 και μετά, το Δίκαιο Εμπόριο προωθεί δικαιότερες εμπορικές συμφωνίες με τις χώρες του Τρίτου Κόσμου, προσφέροντας ευνοϊκότερους όρους και υψηλότερες τιμές στους περιθωριοποιημένους παραγωγούς, καλύτερες συνθήκες εργασίας, επενδύσεις στις τοπικές κοινωνίες και απόλυτο σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ως πρόσφατα το Δίκαιο Εμπόριο αφορούσε κυρίως αγροτικά αγαθά όπως καφέ, σοκολάτα, ζάχαρη και φρούτα. Αλλά η ραγδαία πρόοδος την οποία σημείωσε το ενέταξε σε πλήθος καταναλωτικών προϊόντων, από τρόφιμα και ποτά ως καλλυντικά και ρούχα. Η πιστοποίηση του Δίκαιου Εμπορίου λειτουργεί συνήθως συνδυαστικά και συμπληρωματικά με εκείνη της οργανικής προέλευσης των υφασμάτων και βεβαιώνει πως οι αγορές των συγκεκριμένων ρούχων βοηθούν τους μικρούς παραγωγούς βαμβακιού στις υπό ανάπτυξη χώρες και παράλληλα ενθαρρύνουν τη βιώσιμη και βιολογική καλλιέργεια.
H ηθική μόδα στο προσκήνιο
Πριν από λίγους μήνες η γνωστή από τις ταινίες του Χάρι Πότερ βρετανίδα ηθοποιός Εμα Γουάτσον έστρεψε τα φώτα των διεθνών μέσων ενημέρωσης στην ηθική μόδα, με τη συμμετοχή της στη δημιουργία μιας κολεξιόν με ρούχα αποκλειστικά Δίκαιου Εμπορίου. Η βραβευμένη νεαρή ηθοποιός δέχθηκε να συμμετάσχει αφιλοκερδώς ως σύμβουλος σχεδιασμού και ως μοντέλο στην τελευταία συλλογή γνωστής βρετανικής εταιρείας ρούχων. Ο σκοπός ήταν να ευαισθητοποιήσει τους καταναλωτές και να αναδείξει τη σημασία που έχουν οι αγορές των δυτικών πολιτών στη βελτίωση των συν θηκών εργασίας του αναπτυσσόμενου κόσμου.
Όπως τόνισε και η ίδια «τα ρούχα δεν αλλάζουν μόνο την εμφάνιση όσων τα φορούν, αλλά μπορούν να αλλάξουν και τις ζωές των ανθρώπων που τα παράγουν».
Η ηθική μόδα μπορεί να έχει έλθει εντονότερα στο προσκήνιο τα τελευταία έτη, όμως εδώ και αρκετά χρόνια απασχολούσε κατά διαστήματα τόσο τους κα ταναλωτές όσο και τα μίντια. Σε αρκετές χώρες δραστήρια κινήματα καταναλωτών έχουν κατακρίνει γνωστές φίρμες ρούχων για ανθυγιεινές και εξαντλητικές συνθήκες εργασίας στα εργοστάσια που διατηρούν στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Επιπλέον αποκαλυπτικά ντοκυμαντέρ από διεθνή ειδησεογραφικά δίκτυα έχουν αναδείξει αντίστοιχα θέματα, καταγγέλλοντας τους απάνθρωπους τρόπους εργασίας που ισχύουν σε κάποιες κατά τα άλλα πολυδιαφημισμένες και «λαμπερές» εταιρείες μόδας.
Τα μποϊκοτάζ συγκεκριμένων προϊόντων αποτελούσαν ανέκαθεν έναν τρόπο εναντίωσης των καταναλωτών σε ανήθικες εταιρικές πρακτικές.
Ωστόσο εκτός από τον αρνητικό τρόπο αντίδρασης, τελευταία παρατηρεί ται όλο και συχνότερα η θετική επιβράβευση των εταιρειών που λειτουργούν με σεβασμό στο περιβάλλον και στον άνθρωπο. Οι σύγχρονοι καταναλωτές φαίνεται να αντιλαμβάνονται τη δύναμη της επιρροής τους στις αγορές και πλέον αρχίζουν να αναζητούν ενεργά τα δίκαια και ηθικά προϊόντα. Το Δίκαιο Εμπόριο, παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις του και τη σύγχυση που υπάρχει ακόμη με τα σήματα πιστοποίησης, έρχεται να καλύψει αυτή την ανάγκη και να πείσει ότι ακόμη και μέ σα από τις αγορές υπάρχει τρόπος εξά λειψης της παγκόσμιας ανισότητας.
Το «άνοιγμα» του Δίκαιου Εμπορίου όμως από τη μικρή, περιορισμένη αγορά προϊόντων η οποία απευθυνόταν σε λίγους και ευαισθητοποιημένους καταναλωτές στην παγκόσμια αγορά, όπου δεσπόζουν οι πολυεθνικές εταιρείες, ενέχει αρκετές προκλήσεις. Με τις μεγάλες εταιρείες μόδας να ψάχνουν τρόπους να πείσουν το απαιτητικό αγοραστικό κοινό για τις ηθικές προθέσεις τους, οι φορείς του Δίκαιου Εμπορίου καλούνται να κάνουν με προσοχή τις συμμαχίες τους. Αφενός θα πρέπει να βρουν τρόπους να έλθουν σε επαφή με μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού των δυτικών κοινωνιών, που ως τώρα ίσως αγνοούσε την ηθική διάσταση των αγορών του, και αφετέρου οφείλουν να διατηρήσουν ανεπηρέαστο τον ιδεολογικό τους πυρήνα, χωρίς να υποκύψουν σε συμβιβα σμούς για βραχυπρόθεσμα οφέλη.
Η ηθική μόδα είναι ένας νεότευκτος όρος και αποτελεί ακόμη πεδίο αντιπαραθέσεων και ζυμώσεων. Οι προκλή σεις τόσο για τις εταιρείες όσο και για το Δίκαιο Εμπόριο είναι σημαντικές, καθώς πλέον απευθύνονται σε ένα «παγκόσμιο χωριό» πολιτών, χωρίς σύνορα, με απεριόριστους τρόπους ενημέρωσης και έκφρασης, το οποίο διαμορφώνει το αγοραστικό περιβάλλον γύρω του.
Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς στην παραγωγή και διακίνηση των ρούχων καλούνται να κάνουν υπεύθυνες κινήσεις, καθώς βέβαιον είναι ότι η μόδα θα συνεχίσει να παίζει σημαντικό ρόλο σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Με τη διαφορά πως στο βόρειο ημισφαίριο τα ρούχα θα αφορούν συνήθως την εξωτερική εμφάνιση, ενώ στο νότιο η παραγωγή των υφασμάτων θα είναι ταυτόσημη πολλές φορές με την ίδια την επιβίωση των παραγωγών.
Κωνσταντίνος Ιωαννίδης,
Υποψήφιος Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου
Πηγή: Βήμα Ιδεών
