Γράφει η Έφη Κοσκώση, Κοινωνιολόγος
Όπως λέγεται, το φύλο της φτώχειας είναι θηλυκό. Τα στοιχεία δείχνουν πως σε μεγάλο βαθμό το φύλο της μετανάστευσης και της προσφυγιάς είναι θηλυκό. Και τίθεται το ερώτημα: Πώς συνυπάρχουν στον πλανήτη μας μια σειρά από νίκες του φεμινιστικού και γυναικείου κινήματος και η δημιουργία νόμων, φορέων και θεσμών διακρατικής εμβέλειας για την προστασία των γυναικών, παράλληλα με τις πιο ακραίες μορφές καταπίεσης των γυναικών και απειλής της ίδιας τους της ζωής;
Αυτές οι αντιφάσεις εντοπίζονται μόνο μεταξύ των κρατών ή και στο εσωτερικό ενός κράτους; Σε όλα αυτά τα ερωτήματα δε μπορεί να απαντήσει ένα άρθρο, παρά μόνο να θέσει κάποιους προβληματισμούς. Στη βάση αυτή, θα αναφερθούμε στα ιδιαίτερα ζητήματα καταπίεσης που υφίστανται οι μετανάστριες εκτός των άλλων και λόγω του φύλου τους, αλλά και στις ενέργειες που γίνονται από την πλευρά της πολιτείας για τη βελτίωση της ζωής αυτών των γυναικών. Συγκεκριμένα, θα αναφερθούμε στη δυνατότητα παροχής αίτησης εξαιτίας της δίωξης λόγω φύλου.
Τα τελευταία εκατό χρόνια, παγκοσμίως, έχουν δοθεί μια σειρά από αγώνες προκειμένου οι γυναίκες να αποκτήσουν και να διασφαλίσουν ισότητα και κατάργηση των διακρίσεων λόγω του φύλου τους. Αυτοί οι αγώνες έχουν επιφέρει σημαντικές αλλαγές και παράλληλα έχουν βελτιώσει τη θέση των γυναικών σε αρκετές περιοχές του πλανήτη. Βέβαια, πολλές φορές η βελτίωση αποτυπώνεται κυρίως στο θεσμικό επίπεδο ενώ στο επίπεδο της καθημερινότητας είτε αφορά τη δημόσια είτε κυρίως την ιδιωτική σφαίρα, συχνά οι γυναίκες εξακολουθούν να υφίστανται εις βάρος τους διακρίσεις και επιβλαβείς συμπεριφορές.
Πολλές φορές είναι δύσκολο να καταπολεμηθούν, μονάχα με νόμους, βαθιά ριζωμένα στερεότυπα και προκαταλήψεις που αφορούν το φύλο των ανθρώπων. Άλλες φορές, πρόβλημα αποτελεί και η έλλειψη ενημέρωσης γύρω από το θεσμικό πλαίσιο το οποίο δύναται να προστατεύει τις γυναίκες και τα δικαιώματά τους και η οποία δίνεται ελλιπώς τόσο στις ίδιες τις γυναίκες όσο και στο σύνολο των ατόμων μιας κοινωνίας ενώ θα μπορούσε να συμβάλει στην άρση σεξιστικών νοοτροπιών και συμπεριφορών.
Η ανισότητα, η καταπάτηση των δικαιωμάτων τους, οι αρνητικές διακρίσεις και η βία που υφίστανται οι γυναίκες, πολλές φορές συμβαίνουν ανεξαρτήτως της κοινωνικής ή εθνικής καταγωγής τους. Σε αρκετές περιπτώσεις, όμως, δε συμβαίνει με την ίδια ένταση ή με την ίδια συχνότητα ή δε λαμβάνει τα ίδια χαρακτηριστικά.
Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: Παρατηρούμε πως στο κέντρο της Αθήνας όπου εξαπλώνονται διάφορα κυκλώματα πορνείας, στην πλειοψηφία τους, θύματα της καταναγκαστικής πορνείας και σωματεμπορίας, είναι μετανάστριες. Μία Ελληνίδα από τα φτωχά κοινωνικά στρώματα κινδυνεύει περισσότερο από μία Ελληνίδα με «υψηλότερη» κοινωνική καταγωγή ώστε να πέσει θύμα κοινωνικού αποκλεισμού, απειλείται περισσότερο από τη βία τη φτώχειας και τον κίνδυνο της καταναγκαστικής πορνείας, παρόλο που και μία Ελληνίδα προερχόμενη από ανώτερη κοινωνική τάξη μπορεί να υποστεί διακρίσεις ή βία λόγω του φύλου της. Αλλά κι από την άλλη, μία Ελληνίδα από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, κινδυνεύει λιγότερο από μία μετανάστρια στην Ελλάδα χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, με απόλυτη άγνοια ορισμένες φορές περί των δικαιωμάτων της και ενδεχομένως έχοντας υποστεί κακοποίηση κατά τη διάρκεια του ταξιδιού προς την Ελλάδα, κατά την είσοδό της στην Ελλάδα ή στη χώρα καταγωγής της.
Έχουν διεξαχθεί πολλές μελέτες σχετικά με την ανισότητα ανδρών και γυναικών αλλά και για τη βία που υφίστανται οι γυναίκες, οι οποίες αναδεικνύουν τις πολλαπλές διαστάσεις του ζητήματος. Στο πλαίσιο ενός άρθρου, δε θα επεκταθούμε διεξοδικότερα. Σκοπός είναι να παραθέσουμε προς ενημέρωση κάποια στοιχεία σχετικά με τα δικαιώματα των μεταναστριών. Ενημέρωση, η οποία θεωρούμε πως ίσως βοηθήσει τούτες τις γυναίκες, αλλά και τους κρατικούς ή δημοτικούς φορείς και τους φορείς από την κοινωνία των πολιτών οι οποίοι ασχολούνται με ζητήματα μετανάστευσης, καθώς και το σύνολο της κοινωνίας, για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου της μετανάστευσης.
Το θεσμικό πλαίσιο περί της καταπολέμησης της βίας κατά των γυναικών και της προστασίας τους ενισχύθηκε, προσφάτως, στη χώρα μας με την υπογραφή, στις 11/05/2011, της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας Κατά των Γυναικών και της Οικογενειακής Βίας http://www.isotita.gr/index.php/docs/1269. Στο παρόν άρθρο, θα ασχοληθούμε ιδιαίτερα με το «κομμάτι» που αφορά τα δικαιώματα των γυναικών και των ανήλικων κοριτσιών που έρχονται ως μετανάστριες στην Ελλάδα και τις δυνατότητές τους σχετικά με την αίτηση παροχής ασύλου ή επικουρικής συμπληρωματικής προστασίας εξαιτίας διώξεων λόγω φύλου.
Στην παραπάνω ευρωπαϊκή σύμβαση, ορίζεται πως η οφειλόμενη στο φύλο βία κατά των γυναικών μπορεί να αναγνωρισθεί ως μορφή σοβαρής βλάβης που δικαιολογεί την παροχή ασύλου ή επικουρικής συμπληρωματικής προστασίας. Αυτό αποτελεί μία είδηση η οποία, αν και έχει περάσει ένας χρόνος, δεν έχει αναφερθεί στα δελτία ειδήσεων των περισσότερων ραδιοτηλεοπτικών σταθμών. Το θέμα, λοιπόν, είναι κατά πόσο γνωρίζουν οι άμεσα ενδιαφερόμενες ότι έχουν αυτή τη δυνατότητα. Κατά πόσο επίσης οι αρμόδιοι φορείς, όπως οι υπηρεσίες πρώτης υποδοχής και παροχής ασύλου, είναι ενημερωμένοι αλλά και το προσωπικό κατάλληλα καταρτισμένο προκειμένου να την εφαρμόσει. Και τελικά, οι πολίτες, άσχετα με το βαθμό ευαισθητοποίησής τους σε θέματα μετανάστευσης, δεν είναι σκόπιμο να ενημερώνονται για τους τρόπους με τους οποίους η πολιτεία αντιμετωπίζει τα προβλήματα που έχουν οι μετανάστες και οι μετανάστριες;
Η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (Γ.Γ.Ι.Φ.) σε συνεργασία με το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και την Ύπατη Αρμοστεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, συνέταξε έναν οδηγό προς τις μετανάστριες οι οποίες αιτούνται άσυλο, αλλά κυρίως προς το προσωπικό όλων των φορέων που εμπλέκονται με το σχετικό θέμα. Ο οδηγός, βασιζόμενος στη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας Κατά των Γυναικών και της Οικογενειακής Βίας, έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της Γ.Γ.Ι.Φ. http://www.isotita.gr/index.php/publication/c7
Αυτός ο οδηγός, μας ενημερώνει για τις διαδικασίες που πρέπει να τηρηθούν στα κέντρα πρώτης υποδοχής και στις υπηρεσίες αίτησης παροχής ασύλου. Είναι ξεκάθαρο, πως το προσωπικό οφείλει να ενημερώσει τις γυναίκες και τα ανήλικα κορίτσια περί του δικαιώματός τους να καταθέσουν αίτηση παροχής ασύλου ή επικουρικής συμπληρωματικής προστασίας λόγω ενδεχομένων διώξεων που υφίστανται ή υπάρχει ο κίνδυνος να δεχτούν, λόγω του φύλου τους.
Κάποια από τα αιτήματα ασύλου που βασίζονται στη δίωξη λόγω φύλου και τα οποία έχουν συμβεί ή υπάρχει κίνδυνος να συμβούν στη χώρα καταγωγής τους ή συνέβησαν κατά την διάρκεια του ταξιδιού ή της εισόδου τους στη χώρα υποδοχής, σχετίζονται με:
- Πράξεις σεξουαλικής βίας.
- Ενδοοικογενειακή βία.
- Αναγκαστικό οικογενειακό προγραμματισμό. Σε κάποιες χώρες τελούνται υποχρεωτικοί γάμοι ή υποχρεωτικές εκτρώσεις.
- Κλειτοριδεκτομή.
- Τιμωρία για παραβίαση κοινωνικών ηθών. Το εθιμικό δίκαιο, σε καμία περίπτωση δε μπορεί να θεωρηθεί πως υπερέχει των δικαιωμάτων των γυναικών.
- Διακρίσεις κατά ομοφυλοφίλων.
- Σωματεμπορία (trafficking).
Ιδιαίτερα ευάλωτες σε διώξεις λόγω φύλου θεωρούνται οι μόνες γυναίκες, οι επικεφαλής μονογονεϊκών οικογενειών, οι ηλικιωμένες ή χήρες χωρίς οικογένεια, οι γυναίκες με προβλήματα αναπηρίας ή με προβλήματα υγείας και όσες είναι άπορες. Επιπροσθέτως, όσες αντιτίθενται σε κοινωνικούς κανόνες σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων, τους αναγκαστικούς γάμους κ.ά.
Επιπλέον συνίσταται, οι σχετικοί φορείς να στελεχώνονται από προσωπικό καταρτισμένο και ευαισθητοποιημένο σε θέματα φύλου και να υπάρχει επικουρικό προσωπικό αποτελούμενο από ψυχολόγους και ιατρούς. Το προσωπικό που εξυπηρετεί τις μετανάστριες και τις γυναίκες πρόσφυγες να είναι γυναίκες και κατάλληλα εκπαιδευμένο στην παροχή φροντίδας σε παιδιά όσων αφορά τα ανήλικα κορίτσια. Επίσης, κατά τη διαδικασία συνέντευξης για την παροχή ασύλου, έχει ιδιαίτερη σημασία οι γυναίκες να μην εκπροσωπούνται από άνδρες που αποτελούν συγγενικά τους πρόσωπα αλλά να δίνουν συνέντευξη μόνες τους. Οι λόγοι για τις μεμονωμένες συνεντεύξεις γυναικών, ακόμη αι αν συνοδεύονται από ανδρικά συγγενικά πρόσωπα, είναι πολλοί. Μπορεί οι ίδιες να έχουν παραπάνω λόγους για τους οποίους να δικαιούνται άσυλο, να ντρέπονται να γνωστοποιήσουν στα μέλη της οικογένειάς τους, τους φόβους τους ή τις διώξεις που έχουν υποστεί λόγω του φύλου τους ή και να αποτελούν θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Επιπλέον για τα ανήλικα κορίτσια, εφιστάται η προσοχή πως πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως όλα τα παιδιά ανεξαρτήτως φύλου, πρωτίστως ως παιδιά και δευτερευόντως ως μετανάστες. Η κράτησή τους πρέπει να αποφεύγεται και σε καμία περίπτωση να μην εφαρμόζεται μόνο λόγω εισόδου στη χώρα χωρίς έγγραφα. Τέλος, ορίζεται ο διορισμός επιτρόπου για τη διασφάλιση των συμφερόντων των παιδιών – και σε αυτή τη περίπτωση συνίσταται να είναι γυναίκα η επίτροπος.
Κάποια άλλα καίρια ζητήματα που θίγονται στο συγκεκριμένο οδηγό, αφορούν μία περαιτέρω ενημέρωση που πρέπει να δίνεται από αυτούς τους φορείς προς τις ενδιαφερόμενες μετανάστριες. Ενημέρωση, η οποία σχετίζεται με τα δικαιώματά τους, τις υπηρεσίες αρωγής που μπορούν να τις βοηθήσουν και αφορούν την ιατροφαρμακευτική, ψυχοκοινωνική και νομική υποστήριξη, ενημέρωση για τους κινδύνους του trafficking. Απαραίτητη, βέβαια, προϋπόθεση όλων αυτών είναι η λειτουργία μηχανισμών για την καταγγελία της κακοποίησης οι οποίοι οφείλουν να διασφαλίζουν εύκολη πρόσβαση και εμπιστευτικότητα. Μετά δε την καταγγελία, πρέπει να εξασφαλίζεται και η προστασία των γυναικών αυτών με συνεχή νομική συνδρομή και υποστήριξη. Σαφώς, τέτοιου είδους μηχανισμοί πρέπει να παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε όλες τις γυναίκες ανεξαρτήτως εθνικότητας, εννοώντας πως πρέπει να απευθύνονται και στις γηγενείς. Απλώς, στην περίπτωση των μεταναστριών, η ενημέρωση σχετικά με αυτούς τους μηχανισμούς αλλά και η πρόσβαση σε αυτούς είναι ακόμη πιο δύσκολη και απαιτείται, από την πλευρά του προσωπικού, εξειδικευμένες γνώσεις σχετικά με διάφορες πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Τέλος, η τεχνογνωσία σχετικά με μεταναστευτικά ζητήματα την οποία ήδη διαθέτουν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ή όποιες άλλες ομάδες πολιτών, παροτρύνονται οι φορείς του κράτους να την αναζητούν και να συνεργάζονται με τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών.
Το 70% του πληθυσμού το οποίο ζει σε συνθήκες έσχατης φτώχειας είναι γυναίκες. Τα 2/3 των αναλφάβητων ενηλίκων στον κόσμο είναι γυναίκες. 45 εκατομμύρια γυναίκες στον κόσμο δεν έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση. Μία στις τέσσερεις γυναίκες στον κόσμο δε γνωρίζει να διαβάσει και να γράψει. Κάθε λεπτό, μία γυναίκα χάνει τη ζωή της λόγω επιπλοκών κατά τη διάρκεια της γέννας. Το 80% των προσφύγων είναι γυναίκες και παιδιά σε κάθε προσφυγικό πληθυσμό. Το 50% περίπου των προσφύγων είναι γυναίκες και κορίτσια.
(Πηγή: http://demo47.development.atcom.gr/?pname=RightsWomen&la=1)
Τα νούμερα επιδεικνύουν πως πολλά οφείλουν να γίνουν παρόλο το θεσμικό και νομικό οπλοστάσιο που έχει δημιουργηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο, για τα δικαιώματα των γυναικών. Αν υποθέσουμε, πως η πλειοψηφία των μεταναστών και μεταναστριών προέρχονται από εμπόλεμες χώρες, χώρες στις οποίες για οποιοδήποτε λόγο κινδυνεύει άμεσα η αξιοπρέπειά τους, η σωματική τους ακεραιότητα καθώς και η ίδια τους η ζωή, και πιθανότατα τα παραπάνω νούμερα να αφορούν μεγάλο αριθμό μεταναστριών οι οποίες έχουν έρθει στην Ελλάδα, είναι σημαντικό να προβάλλεται οποιαδήποτε ενέργεια στηρίζει τα δικαιώματά τους, ακόμη και αν δε λύνει συνολικά το πρόβλημα.
Το κείμενο αναρτήθηκε από την ΑμΚΕ «Ερύμανθος», στο πλαίσιο του Προγράμματος Κοινωφελούς Εργασίας με συμπράττοντες φορείς την Περιφέρεια Αττικής και το Δήμο Αθηναίων.
