Πραγματεία του Αριστοτέλη σε τρία βιβλία για τη ρητορική. Η συγγραφή της υπολογίζεται πώς πρέπει να έγινε μεταξύ 334 και 323 π.Χ.. Στα δύο πρώτα βιβλία ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος πραγματεύτηκε τη θεωρία και τις αρχές και στο τρίτο το λεκτικό της ρητορικής τέχνης που περιέχει και τεχνικούς όρους της γραμματικής.[1]
Ρητορική εκπαίδευση
Η ρητορική εκπαίδευση (Institutio Oratoria) είναι πραγματεία του Κουιντιλιανού (Marcus Fabius Quintilianus) σε δώδεκα βιβλία, που γράφτηκε στο β΄ μισό του 1ου αι. μ.Χ. και στην οποία ο Ρωμαίος ρήτορας πρότεινε με σχολαστικό τρόπο ένα συνολικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη διδασκαλία και την εκμάθηση της ρητορικής τέχνης, ανέλυσε και κωδικοποίησε τη ρητορική τεχνική και ασχολήθηκε ακόμη και με το ήθος και τον ιδανικό τρόπο ζωής ενός ρήτορα.
Στο ΙΑ΄βιβλίο εμπεριέχεται η περίφημη συζήτηση περί συγγραφέων, Ελλήνων και Λατίνων, που πρέπει να μελετούνται από τους σπουδαστές ρητορικής, με προσωπικές κρίσεις του συγγραφέα για τον καθέναν από αυτούς. Από τους αρχαίους Έλληνες ο Κουιντιλιανός τοποθέτησε τον Όμηρο στην πρώτη θέση για την τελειότητα, την ορθότητα και τα άλλα προσόντα του και θεωρούσε τον Πίνδαρο ως τον τον μεγαλύτερο από του λυρικούς ποητές. Από τους Ρωμαίους τοποθέτησε τον Βιργίλιο στην πρώτη θέση, ενώ τον Κικέρωνα θεωρούσε εξίσου καλό με κάθε Έλληνα ρήτορα, καθώς το ύφος του μπορούσε να συγκριθεί με αυτό του Δημοσθένη.
Στο τελευταίο του βιβλίο (ΙΒ΄) ο Κουιντιλιανός ασχολήθηκε εκτενώς με τα ηθικά προσόντα και με την πειθαρχία που πρέπει να έχει ο ιδανικός ρήτορας.[2]
Η ρητορική στην αρχαία Ελλάδα
Ο Δημοσθένης εξασκούμενος
Αρκετοί μελετητές θεωρούν ότι τα πρώτα δείγματα καταγεγραμμένης ρητορικής υπάρχουν στην Ιλιάδα, όπου ο Όμηρος εμφανίζει μεταξύ άλλων, τον Νέστορα, τον Οδυσσέα και τον Αχιλλέα να αγορεύουν, προσπαθώντας να πείσουν τους συμπολεμιστές τους να ακολουθήσουν τη γνώμη τους. Οι αλλαγές προς το δημοκρατηκότερο, όμως, στο πολιτικό και νομοθετικό σύστημα των περισσότερω αρχαίων ελληνικών πόλεων κρατών, που απαιτούσαν πλέον από τους πολίτες την αποτελεσματική χρήση του λόγου, ώστε να πείσουν τους πολίτες τους για την ορθότητα των αιτιάσεών τους (κατηγοριών), ήταν τα βασικά αίτια για την εμφάνιση και ανάπτυξη της ρητορικής στην κλασική αρχαία Ελλάδα και την εξέλιξη της ως απαραίτητο στοιχείο της εκπαίδευσης.[3]
Ήδη από τον 5ο αι. π.Χ. εξειδικευμένοι δάσκαλοι, οι σοφιστές, όπως ονομάστηκαν, δίδασκαν τους κανόνες της ρητορικής και παράλληλα αναλάμβαναν τη συγγραφή λόγων επί πληρωμή. Θεμελιωτής της ρητορικής θεωρείται ο Κόραξ ο Συρακούσιος, που εξειδικεύτηκε στους δικανικούς λόγους και όριζε τη ρητορική ως «τέχνη πειθούς». Σε αυτόν και στον μαθητή του, Τισία, αποδίδεται η συγγραφή του πρώτου εγχειριδίου ρητορική