Τα ίδια µέσα στα οποία βασίζεται η συλλογική δηµοσιογραφία αναδεικνύουν νέους τύπους κοινωνικής δράσης, στη φιλοσοφία του«µικροακτιβισµού», που επιτρέπει στον πολίτη να δραστηριοποιείται στην υποστήριξη πλήθους δράσεων χωρίς να χρειαστεί να αφιερώνει σηµαντικό µέρος του χρόνου του. Με τη χρήση κοινωνικών µέσων και τεχνολογιών, «έξυπνοι όχλοι» εξεγείρονται πολλές φορές αυθόρµητα και συγκροτηµένα για να διαδηλώσουν σε δηµόσιους χώρους την αντίθεσή τους σε πολιτικές ήγεγονότα, ενηµερώνοντας ταυτόχρονα τους πολίτες για εκδηλώσεις που υπό άλλες συνθήκες δε θα τύχαιναν κάλυψης από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης.
Ταυτόχρονα, το παγκόσµιο κίνηµα κατά της παγκοσµιοποίησης, που αναπτύχθηκε στη δεκαετία που διανύουµε, βασίζεται σε µεγάλο βαθµό για την αυτοοργάνωσή του στις σύγχρονες κοινωνικές τεχνολογίες και τα προσιτά ψηφιακά µέσα. Το Νοέµβριο του 1999, αυτόνοµες αλλά διαδικτυωµένες οµάδες διαδηλωτών κατά της συνάντησης του ∆ιεθνούς Οργανισµού Εµπορίου χρησιµοποίησαν τακτικές σµήνους, µε τη βοήθεια κινητών τηλεφώνων, ιστοσελίδων και φορητών υπολογιστών για να κερδίσουν τη «Μάχη τουSeattle» [Rheingold 2002]. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η δηµιουργία του πρώτου κέντρου Indymedia για την κάλυψη των διαδηλώσεων αποτέλεσε ιστορικά την πρώτη έκλαµψη διεθνούς ψηφιακού ενηµερωτικού ακτιβισµού.
Όµως κι ο παρεµβατικός ρόλος του ψηφιακού ακτιβισµού στην τοπικήπολιτική έχει καταγραφεί επανειληµµένα την τελευταία δεκαετία. Παρακάτω, παραθέτουµε κι άλλα χαρακτηριστικά παραδείγµατα πολιτικού ακτιβισµού ανά τον κόσµο, µε τη χρήση κοινωνικών µέσων:
Η παραίτηση του προέδρου Estrada στις Φιλιππίνες, το 2001,αποδίδεται σε µια µεγάλη αυθόρµητη λαϊκή συγκέντρωση στο πάρκοEpifanio de los Santas Avenue (EDSA), στο κέντρο της Μανίλας, πουοργανώθηκε µε σύντοµα µηνύµατα κινητής τηλεφωνίας. Πάνω από ένα εκατοµµύριο πολιτών, ντυµένοι στα µαύρα, εµφανίστηκαν στην πλατεία σε πολύ σύντοµο χρονικό διάστηµα από τη στιγµή που σταµάτησαν οι δικαστικές έρευνες για την εµπλοκή του Estrada σε υπόθεση διαφθοράς, διαδηλώνοντας ειρηνικά και απαιτώντας τηνπαραίτησή του [Rheingold 2002].
Η εκλογή του Roh Moo Hyun στην προεδρία της Κορέας στηρίχθηκε σε µεγάλο βαθµό στην δραστηριοποίηση νέων, που χρησιµοποίησαν κάθε διαθέσιµη τεχνολογία, για να προβάλλουν την καµπάνια του. Σηµαντικήυπήρξε και η συµβολή του συλλογικού ειδησεογραφικού πρακτορείου OhMyNews στην εκλογή του Roh, δεδοµένης της χαµηλής προβολής του από τις τρεις συντηρητικές εφηµερίδες µεγάλης κυκλοφορίας της χώρας, στο οποίο ο νέος πρόεδρος έδωσε και την πρώτη του συνέντευξη µετά την εκλογή του [Gillmor 2006]
Οι τροµοκρατικές επιθέσεις στη Μαδρίτη, το Μάρτιο του 2004, οδήγησαν χιλιάδες πολίτες να συµµετάσχουν σε διαδηλώσεις µπροστά στα γραφεία του κυβερνώντος κόµµατος, µετά από εκστρατεία µαζικής αποστολής SMS που διήρκεσε 11 ώρες και οργανώθηκε σε συνεργασίαµε. Στις 2 επόµενες ηµέρες, όταν οι εκλογές οδήγησαν στην πτώση της κυβέρνησης Aznar, η κίνηση των µηνυµάτων SMS αυξήθηκε µέχρι και40%. [Rheingold 2002].
Η υπόθεση της παραίτησης του ρεπουµπλικάνου γερουσιαστή TrentLott, για σχόλιά του τα οποία θεωρήθηκαν ρατσιστικά, είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση επιτυχηµένης πολιτικής παρέµβασης τωνbloggers [Gillmor 2004, Guardian 2002, Wired 2002]. Όπως αναφέρει οLessig, “ο Lott υπολόγισε σωστά ότι το θέµα του θα εξαφανίζονταν απότα ΜΜΕ εντός 48 ωρών. ∆εν συνυπολόγισε όµως τον κύκλο ζωής του στη µπλογκόσφαιρα. Οι bloggers συνέχισαν να ερευνούν το θέµα […]ώσπου τελικά ξέσπασε και πάλι στα ΜΜΕ. Τελικά, ο Lott αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη θέση του ως επικεφαλής της πλειοψηφίας της Γερουσίας.” [Lessig 2005]
Στις ΗΠΑ, η εκστρατεία του Howard Dean, υποψήφιου για το χρίσµατων ∆ηµοκρατικών στηρίχθηκε σε µεγάλο βαθµό στα νέα µέσα και τονψηφιακό ακτιβισµό. Οι υποστηρικτές του Dean αξιοποίησαν τα blogs και το internet radio για να προβάλλουν τις θέσεις του υποψηφίου καινα αυξήσουν τις χρηµατικές εισφορές της καµπάνιας του. Ταυτόχρονα, µε τη χρήση διαδικτυακών εργαλείων επικοινωνίας, αξιοποίησαν τους έξυπνους όχλους» στις προεκλογικές συγκεντρώσεις [Gillmor 2006].
Το Σεπτέµβρη του 2000, χιλιάδες βρετανοί, αγανακτισµένοι από τις απότοµες αυξήσεις στις τιµές των καυσίµων, χρησιµοποίησαν κινητά,email και ραδιόφωνα CB για να συντονιστούν διασκορπισµένες οµάδες που παρακώλυαν την παράδοση καυσίµων σε βενζινάδικα. Έξι χρόνια µετά, ηλεκτρονική καµπάνια κατά της προσπάθειας της βρετανικής κυβέρνησης να επιβάλλει οδικούς φόρους µε το µίλι συνέλεξε πάνω από1.800.000 υπογραφές [Independent 2007]
Στην Ελλάδα, ο ψηφιακός ακτιβισµός βρίσκεται ακόµα σε πρώϊµο στάδιο, παρ’ ότι εκατοντάδες blogs ασχολούνται συστηµατικά µε πολιτικά και κοινωνικά θέµατα. Τα τελευταία χρόνια, πάντως, έχει παράγει κάποιες ώριµες κινητοποιήσεις που είχαν απήχηση όχι µόνο στο ελληνικό διαδίκτυο και στα ΜΜΕ, αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις, ξεπέρασαν τα σύνορα της χώρας. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγµατα:
H έντονη διαµαρτυρία των ελλήνων bloggers κατά των αυξήσεων των τιµών στις συνδέσεις dialup του ΟΤΕ, το Νοέµβριο του 2005, είχε αρνητικό αντίκτυπο στην δηµόσια εικόνα του Οργανισµού, ο οποίος αναδιπλώθηκε στη συνέχεια, διαµορφώνοντας διαφορετική τιµολογιακή πολιτική [Τα Νέα 2005].
Το προτεινόµενο από το ∆ήµαρχο Θεσσαλονίκης σχέδιο ανάπλασης της πλατείας Αριστοτέλους, τον Απρίλιο του 2006, συνάντησε σφόδρες αντιδράσεις από τους bloggers της πόλης, των οποίων οι απόψεις εκτέθηκαν και στον τοπικό Τύπο. Τελικά, το σχέδιο µαταιώθηκε µετά από παρέµβαση του Υπουργείου Πολιτισµού [Θεσσαλονίκη 2006].
Η αντίδραση πολιτών του ∆ήµου Θερµαϊκού στην επέκταση του αεροδιαδρόµου 10-28 του αεροδροµίου Μακεδονία προς τη θάλασσα υποστηρίχτηκε από την εκτενή έρευνα του blog “Τα Μυστικά τουΚόλπου”.
Στην µεγαλύτερη µέχρι σήµερα διαδικτυακή διαµαρτυρία στη χώρα µας, οι έλληνες bloggers αφιέρωσαν την 1η Ιουνίου 2007 στη µνήµη της Αµαλίας Καλυβίνου και στον αγώνα της κατά για την εξυγίανση τουεθνικού συστήµατος υγείας [Reuters 2007].
Κοινωνική προσφορά µέσα από τα κοινωνικά µέσα
Τα blogs και οι τεχνολογίες που χαρακτηρίζουν το νέο διαδραστικό και συνεργατικό διαδίκτυο, καθώς επίσης και οι ad hoc κοινωνικές δοµές που προέρχονται από την χρήση και εφαρµογή τους στην προσφορά εθελοντικής εργασίας και βοήθειας έχουν προσφέρει πολλά σε πρόσφατες ανθρωπιστικές κρίσεις ανά την υφήλιο, αποτελώντας επικουρικό ρόλο για την αξιοποίηση της κοινωνικής συνοχής στο έργο των δηµοσίων υπηρεσιών. Μερικά παραδείγµατα ακολουθούν:
Κατά τις τροµοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεµβρίου στη Νέα Υόρκη,οι δικτυακοί τόποι των µεγάλων ειδησεογραφικών πρακτορείων, µη µπορώντας να αντεπεξέλθουν στον αυξηµένο όγκο αιτήσεων γιαπληροφόρηση από το διεθνές κοινό, αναγκάστηκαν σε δυσλειτουργία, είτε παραµένοντας εκτός πρόσβασης για µεγάλα χρονικά διαστήµατα, είτε σερβίροντας χαµηλής ανάλυσης εκδόσεις των ιστοσελίδων, χωρίς γραφικά και κείµενο. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί το κανάλι IRC που διέθεσε στο κοινό το δίκτυο CNN, µε συνεχή αναµετάδοση της ροής ειδησεογραφίας που παρακολουθούσαν οι δηµοσιογράφοι του. Από την άλλη µεριά, ιστοσελίδες κοινοτήτων και συλλογικά blogs, όπως το τεχνολογικό portal Slashdot, κατάφεραν να αντέξουν στις αυξηµένες απαιτήσεις του κοινού και να προσφέρουν τακτική ενηµέρωση. Παράλληλα, µέσα από προσωπικά blogs, λίστες ταχυδροµείου και οµάδες συζητήσεων, χιλιάδες απλών πολιτών αναµετάδιδαν τις πληροφορίες των ΜΜΕ, κατέγραφαν τα συναισθήµατά που τους προκάλεσε η τραγωδία, προσπαθούσαν να βοηθήσουν στην αναζήτησητων αγνουµένων και να αποκωδικοποιήσουν την εικόνα των γεγονότων, αναδεικνύοντας ένα καινούριο µέσο έκφρασης της κοινωνικής συνοχής για τους αµερικανούς πολίτες.
Η τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή που προκάλεσε το τσουνάµι του ∆εκεµβρίου 2004 στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας αποτέλεσε την αφορµή για τη γέννεση του «ανθρωπιστικού blogging». Μέσα σε λίγες µέρες από την καταστροφή, µιά παγκόσµια κοινότητα άνω των 200εθελοντών είχε δηµιουργηθεί, που χρησιµοποιούσε όλα τα διαθέσιµα νέα µέσα (blogs, wikis, λίστες ταχυδροµείου και δωρεάν αποθετήρες φωτογραφιών όπως το Flick.r) για να βοηθήσει στη συλλογή πληροφοριών για τους αγνοούµενους και την αποστολή βοήθειας σε24ωρη βάση.
Στις τροµοκρατικές επιθέσεις στον υπόγειο του Λονδίνου, τον Ιούλιο του 2004, όλες οι µορφές των κοινωνικών τεχνολογιών χρησιµοποιήθηκαν από πολίτες αλλά και οργανισµούς για την συγκέντρωση πληροφοριών και την υποβοήθηση της ενηµέρωσης [Καθηµερινή 2005β].
Παράλληλα, έγινε φανερό ότι η συνεισφορά του κοινού στην αποτύπωση µιάς χαοτικής εικόνας επικαιρότητας ήταν πολύτιµη. Πολίτες λειτούργησαν σαν ρεπόρτερς, κάνοντας ρεπορτάζ στους δρόµους του Λονδίνου, ανεβάζοντας φωτογραφίες στο Flick.r και στέλνοντας ανταποκρίσεις σε ειδησεογραφικούς οργανισµούς -το BBC έλαβε 22.000 email και SMS από πολίτες, µε 10.000 φωτογραφίες από τους τόπους των επιθέσεων- τα blogs προσέφεραν διαρκή σχολιασµό και αναµετάδοση των πληροφοριών ενώ η τεχνολογία Google Maps χρησιµοποιήθηκε για να δηµιουργηθούν χάρτες των τροµοκρατικών επεισοδίων.
Η καταστροφή που επέφερε ο τυφώνας Κατρίνα στην πόλη της Νέας Ορλεάνης έπληξε και την υποδοµή των ΜΜΕ που λειτουργούσαν στην πόλη, ενώ το φαινόµενο της στέρησης πρόσβασης σε ειδησεογραφικάsites λόγω της αυξηµένης ζήτησης σηµειώθηκε ξανά [BBC 2005γ,2005δ].
Όπως και µε το tsunami της ΝΑ Ασίας, κοινωνικά µέσα χρησιµοποιήθηκαν για τον εντοπισµό επιζώντων και την επανασύνδεσή τους µε τους συγγενείς τους που αναγκάστηκαν από τις πληµµύρες να εκκενώσουν τα σπίτια τους. Η Wikipedia χρησιµοποιήθηκε για τη συλλογή ειδησεογραφίας σχετικά µε την θεοµηνία, η τοπική εφηµερίδα Times Picayune, της οποίας τα πιεστήρια καταστράφηκαν, αξιοποίησετο blog της ηλεκτρονικής της έκδοσης για να ενηµερώνει για την εξέλιξη των σωστικών προσπαθειών, ενώ ο blogger Interdictor, που συντηρούσε µε ηλεκτρογεννήτριες την υποδοµή µιάς εταιρείας παροχής διαδικτύου αναδείχτηκε σε κατ’ εξοχήν πολυµεσικός ανταποκριτής από τη Ν. Ορλεάνη, µε τακτικές «περιπολίες» στις συνοικίες που είχαν πληγεί.
Διώξεις bloggers και καταστολή ελευθερίας του λόγου
Καθώς η δηµοσιογραφία των πολιτών και ο ηλεκτρονικός ακτιβισµός εξαπλώνονται ανά την υφήλιο, αυταρχικά καθεστώτα αντιδρούν προσπαθώντας να καταπνίξουν την συµµετοχή των πολιτών στα κοινά και την κριτική της εξουσίας. Η ΜΚΟ Ρεπόρτερς Χωρίς Σύνορα, που καταγράφει τις διώξεις που υφίστανται διεθνώς δηµοσιογράφοι, bloggers και κυβερνο-ακτιβιστές, έχει εκδόσει εγχειρίδιο µε οδηγίες για ασφαλές blogging [RSF 2005α] και δηµοσιεύει ετησίως λίστα µε τις χώρες – εχθρούς του Internet [RSF 2005β]. Σύµφωνα µε την έκθεση του 2006, η Λευκορωσία αποτελεί, προς το παρόν, τη µοναδική τέτοια χώρα στην Ευρώπη
Οι χώρες εχθροί του Internet (RSF, 2006)
Η οργάνωση χαρακτήρισε την Κίνα ως τη µεγαλύτερη φυλακή για κυβερνοακτιβιστές στον κόσµο, ενώ το λεγόµενο «Σινικό Πυρότειχος» είναι τοπίο αποτελεσµατικό σύστηµα λογοκρισίας του Internet διεθνώς. Το 2006, η διείσδυση του διαδικτύου στην Κίνα ξεπέρασε το 10% του συνολικού πληθυσµού, µε αύξηση των χρηστών κατά 26 εκατοµµύρια. Χαρακτηριστικό παράδειγµα των κινεζικών παλινωδιών στο θέµα της ελεύθερης πρόσβασης στην διαδικτυακή πληροφορία αποτελεί η άρση της απαγόρευσης πρόσβασης στην Wikipedia, που όµως διάρκεσε λιγότερο από µιά εβδοµάδα, και το γεγονός ότι τον Ιανουάριο του 2007, ο πρόεδρος της χώρας ορκίστηκε να«εξαγνίσει» το διαδίκτυο [Reuters 2007α]. Στο Ιράν, όπου τα blogs ξεπερνάνε τα 700.000 σε αριθµό, οι µαζικές συλλήψεις bloggers τον προπέρσινο χειµώνα προκάλεσαν παγκόσµια κατακραυγή [AP/MSNBC 2006]. Στην Αίγυπτο, η κυβέρνηση παρακολουθεί την ψηφιακή έκφραση από το 2001, ενώ τον Φεβρουάριο του 2007 καταδικάστηκε σε 4ετή φυλάκιση ένας από τους πρώτους αιγύπτιους bloggers, για προσβολή του Ισλάµ και του Αιγύπτιου προέδρου Μουµπάρακ [BBC 2007].Στην 5η ετήσια έκθεσή για την ελευθερία του Τύπου που εξέδωσαν οι Ρεπόρτερς χωρίς Σύνορα, εξάλλου, κατατάσσουν την Ελλάδα στην 32η θέση σε σύνολο 168 θέσεων, και κάτω από χώρες όπως το Μπενίν, η Ναµίµπια και ηΒολιβία [RSF 2006].Στις 30 Οκτώβρη µέχρι 2 Νοέµβρη πραγµατοποιήθηκε στην Αθήνα το πρώτο Παγκόσµιο Φόρουµ για τη ∆ιακυβέρνηση του ∆ιαδικτύου. Η ∆ιεθνής Αµνηστία παρέδωσε στον εκπρόσωπο του ΟΗΕ επικεφαλής της διοργάνωσης αίτηση µε 50.000 υπογραφές ανθρώπων απ’ όλο τον κόσµο, που ζητούν την προάσπιση της ελευθερίας της έκφρασης και των πολιτικών ελευθεριών στο διαδίκτυο από τον αυξανόµενο αυταρχισµό των κυβερνήσεων και πολυεθνικών, ενώ πριν την έναρξη του Φόρουµ είχε απευθύνει παγκόσµιο κάλεσµα στους bloggers για να πράξουν το ίδιο.Στην ίδια εκδήλωση, εκπρόσωπος των Ρεπόρτερς Χωρίς Σύνορα κατηγόρησε ευθέως τις πολυεθνικές της πληροφορικής Google, Microsoft, Yahoo και Cisco ότι στηρίζουν τις καταπιεστικές πολιτικές της Κίνας, πουλώντας της τεχνολογία που της επιτρέπει να λογοκρίνει το διαδίκτυο και να εντοπίζει αντιφρονούντες. Μερικές µέρες πριν την έναρξη του Παγκόσµιου Φόρουµ, ο ιδιοκτήτης και διαχειριστής του blogme.gr, µιάς ιστοσελίδας που συλλέγει επικεφαλίδες από blogs µε αυτόµατο τρόπο, ενηµέρωσε έλληνες bloggers για τη σύλληψή του και κατάσχεση του υπολογιστή του, χωρίς να έχει προηγηθεί εξώδικο και µε τη διαδικασία του αυτοφώρου, για αναπαραγωγή σάτιρας δηµοσίου προσώπου [Καθηµερινή 2006]. Η συγκυρία βοήθησε στο να λάβει ευρεία κάλυψη το θέµα από τα ελληνικά ΜΜΕ, ενώ πήρε και διεθνείς διαστάσεις [Guardian 2006], µετά από εκστρατεία ενηµέρωσης από τα ελληνικά blogs.Σε ερώτηση για την υπόθεση που του υποβλήθηκε, σε πάνελ για την ελεύθερη έκφραση στο διαδίκτυο, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Θόδωρος Ρουσόπουλος προφασίστηκε άγνοια για την υπόθεση, αλλά προκάλεσε νέο κύµα αντιδράσεων στην ελληνική µπλογκόσφαιρα µε δήλωσή του περί bloggers που προκαλούν πρόβληµα επειδή διασπείρουν ψευδείς ειδήσεις στην τηλεόραση.
Πηγή: http://oneiros.gr/blog/media/Docs/Masouras_thesis_MSc.pdf
Νοµικό πλαίσιο, ηθική και δεοντολογία στα blogs και τη δηµοσιογραφία των πολιτών Αστέρης Μασούρας – ∆∆ΠΜΣ «Προηγµένα Συστήµατα Υπολογιστών και Επικοινωνιών»