Γράφει η Νατάσα Στάμου
Δημοσιογράφος
Με άξονα παραμυθένιο ξετυλίγουμε το πλέγμα των ιστοριών που κρύβουν (ή μήπως φανερώνουν;) τα εγκαταλελειμμένα κτήρια στην Αθήνα κι αναζητούμε τις «μαγικές» λύσεις που θα τα επαναφέρουν σε δημιουργικούς και λειτουργικούς ρόλους. Ανιχνεύοντας τις ιστορίες τους, μοιραία διαβάζουμε την ιστορία της ίδιας της πρωτεύουσας. Καλή παρατήρηση και Καλή μας Ανάγνωση!
Αν ένα εγκαταλελειμμένο κτήριο στο Κέντρο της Αθήνας ήταν σε θέση να αφηγηθεί την ιστορία της πόλης, τί άραγε θα έλεγε; Σε ποια γεγονότα θα εστίαζε;
Παλεύοντας τη ρωγμή του χρόνου, τη φθορά της πόλης, την αδιαφορία των ανθρώπων και ενίοτε την έκφρασή τους, τη φυσική τους ανάγκη ή και τον αποτροπιασμό και την εκδίκησή τους, στέκει πλάι σε γυάλινα, καλοφτιαγμένα και καθαρά εμπορικά κέντρα, πλάι σε νεοκλασικά καλοσυντηρημένα, πλάι σε διάκοσμους πλατείας εορταστικούς.
Άλλοτε με σκαλωσιές κι άλλοτε χωρίς,
άλλοτε με πράσινο ντύμα και δίχτυ κι άλλοτε χωρίς,
άλλοτε με μισογκρεμισμένα παραθυρόφυλλα και αετώματα κι άλλοτε χωρίς,
άλλοτε με περιττώματα πουλιών, τρωκτικών και άλλων εκπροσώπων της πανίδας κι άλλοτε χωρίς το παραμικρό σημάδι ότι κάποτε υπήρξε έστω και προς στιγμήν ίχνος ζωής σε αυτό, το (όποιο) εγκαταλελειμμένο κτήριο αρνείται να παραδοθεί στην μοίρα του.
Αναμένει.
Το τυχαίο βλέμμα ενός περαστικού.
Το τυχαίο σχόλιο του γέροντα που το αναγνωρίζει και αναπολεί τις δόξες του.
Την ματιά απορίας του παιδιού που θα καρφωθεί επάνω του.
Το νέο του ένοικο.
Εγκαταλελειμμένα κτήρια του Κέντρου της Αθήνας. [Πηγή: NEWSBEAST]
Η ιστορία της πόλης
Κι όμως, αυτά τα κτήρια, αφηγούνται μια ιστορία.
Την ιστορία της πόλης μας.
Που λίγοι ακούμε και ακόμα λιγότεροι κατανοούμε.
Μια ιστορία που ξεκινά από νεοκλασικά οικοδομήματα που ουδέποτε συντηρήθηκαν και καταλήγει σε ανολοκλήρωτα κουφάρια πολυκατοικιών στα πρόσφατα χρόνια της οικονομικής κρίσης.
Κτήριο επί της οδού Τριών Ιεραρχών στα Πετράλωνα. [Πηγή: Blog ΑΚΡΟΚΕΡΑΜΑ]
Μια ιστορία που εκτείνεται από την εγκατάλειψη κτηρίων στα γρανάζια των συναρμοδιοτήτων των ποικίλων φορέων και των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων ως τα πυρπολημένα κτήρια στη διάρκεια επεισοδίων και αναταραχών στους δρόμους της πόλης πριν λίγους μήνες.
Μια ιστορία που ελίσσεται ανάμεσα σε δαιμονοποιημένα και στοιχειωμένα σπίτια και κτήρια κατειλημμένα από συλλογικότητες ή διεκδικούμενα από επιτροπές κατοίκων.
Μια ιστορία που εμπεριέχει τις προσωπικές ιστορίες σημαντικών εκπροσώπων της λογοτεχνίας, της ποίησης, της μουσικής, του θεάτρου, της πολιτικής αλλά και ατόμων που βρίσκουν καταφύγιο στα έρημα κτίσματα τις βροχερές αλλά και τις ηλιόλουστες μέρες της πρωτεύουσας.
Το σπίτι του Κωστή Παλαμά. (Επάνω δεξιά στη φωτογραφία) η σκουριασμένη πινακίδα πάνω από την εξώθυρα της οικίας, μοναδικό σημάδι της ιστορικής αξίας του κτίσματος. [Πηγή: Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ]
«Εκατοντάδες κοιμώμενοι γίγαντες»
Πρόσφατη ενδεικτική καταγραφή του Δήμου Αθηναίων εντοπίζει περί τα 1.640 εγκαταλελειμμένα κτήρια στο κέντρο της Αθήνας. Ωστόσο, στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται μονάχα ισόγεια ή παλιά σπίτια ενώ δεν εμπεριέχονται οι εγκαταλελειμμένοι χώροι σε ορόφους πολυκατοικιών.
Η επανάχρηση, ειδικά των κτηρίων που ανήκουν στην περιουσία των φορέων του στενού ή ευρύτερου δημόσιου τομέα (χωρίς να εξαιρούνται τα ακριβοπληρωμένα Ολυμπιακά Ακίνητα), έχει πολλάκις συζητηθεί, αλλά καμιά τολμηρή απόφαση δεν έχει ληφθεί μέχρι σήμερα.
Επιτροπές συστήνονται για τη σύνταξη σχετικών πορισμάτων. Απολογισμοί κατατίθενται. Προτάσεις δημοσιεύονται από επίσημους και ανεπίσημους φορείς. Και όλες οι προσπάθειες καταλήγουν στις ίδιες γνώριμες εικόνες.
Κουφάρια, παρατημένες εγκαταστάσεις, διατηρητέα υπό κατάρρευση, μισοτελειωμένα γιαπιά, σπασμένα κουφώματα, μισογκρεμισμένα τμήματα της οροφής, κλεμμένα κιγκλιδώματα, και δίπλα σωρεία σκουπιδιών, ξεχαρβαλωμένες πλάκες, σπασμένα φανάρια, γκράφιτι, απομεινάρια ξεραμένων δέντρων, έντονη δυσοσμία και ενίοτε κάποια πρόσωπα. Ανθρώπινα πρόσωπα. Άστεγοι, μετανάστες, νεόπτωχοι, αθίγγανοι που βρίσκουν καταφύγιο μέσα ή πλάι σε οικοδομήματα που περιθωριοποιήθηκαν. Περιθωριακά κτήρια – περιθωριακοί άνθρωποι. Κι εκεί ανταμώνουν νέες ιστορίες. Κτηριακές, προσωπικές, και τελικά Αθηναϊκές.
Είσοδος του Κτηρίου ιδιοκτησίας του ΙΚΑ στην οδό Πειραιώς. [Πηγή: AIXMI.gr]
Ο μη γνώστης θα σπεύσει να διαπιστώσει πως αυτή η «αισθητική» αλλά και υπαρκτή «κατάντια» της πόλης δεν είναι αποτέλεσμα παρά της τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας. Χωρίς αμφιβολία έχει κι αυτή διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο. Η ιστορία όμως της Αθήνας (πολύ φοβούμαι και ολόκληρης της Ελλάδας) έχει αποδείξει ότι ακόμα κι όταν τα χρήματα αποκατάστασης ενός κτηρίου βρεθούν από τη δωρεά κάποιου ευαγούς ιδρύματος ή διασφαλιστούν από κάποιο Πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή ακόμη κι όταν προκύψουν από το υστέρημα των πολιτών και τον κουμπαρά μίας γειτονιάς, ακόμη και τότε πάλι δύσκολα ανατρέπονται οι άσχημες εικόνες.
Οι συναρμοδιότητες των φορέων που εμπλέκονται για κάθε ακίνητο, τόσο ως προς την ιδιοκτησία του όσο και ως προς τη συντήρηση ή την ανακατασκευή του είναι τόσο πολυδαίδαλες που δύσκολα μπορεί να ξετυλίξει κανείς το κουβάρι και να αποκαταστήσει το κτήριο.
Οι γραφειοκρατικές εμπλοκές που παρουσιάζονται δε, είναι τόσο ποικίλες και περίπλοκες που είναι ικανές να κάμψουν το σθένος και το πείσμα ακόμη και του πιο ένθερμου υποστηρικτή της άμεσης επανάχρησης των ερειπωμένων ακινήτων της πόλης και της συνολικής αλλαγής των όψεών της που προσβάλουν βάναυσα και συνολικά το συμβολισμό και την ιστορικότητά της.
Η αφύπνιση των γιγάντων
Στα παραμύθια, οι πρωταγωνιστές είναι σχεδόν πάντοτε γνωστοί εξ’ αρχής. Στην αληθινή ζωή και στο παραμύθι των «κοιμώμενων γιγάντων» της Αθήνας, ουδείς μοιάζει να γνωρίζει με ακρίβεια πόσοι και ποιοι είναι, πού βρίσκονται και πόσα χρόνια αναμένουν το πολυπόθητο «φιλί της ζωής». Η πλήρης και αναλυτική καταγραφή των εγκαταλελειμμένων κτηρίων αποτελεί μόνο την αφετηρία για μία σειρά από δράσεις που μπορούν αλλά και οφείλουν να γίνουν.
Στο παρελθόν, πολλά από τα απομεινάρια της βιομηχανικής εποχής μετεξελίχθηκαν σε χώρους πολιτισμού και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Στην παρούσα οικονομική και κοινωνική συγκυρία εκτός από αυτή την πάντοτε επίκαιρη χρήση, τα κτήρια που έχουν εγκαταλειφθεί μπορούν να διατεθούν για κοινωφελείς χρήσεις και σκοπούς. Ανάλογα παραδείγματα έχουν να επιδείξουν οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης όπου οικοδομήματα επαναχρησιμοποιούνται για να φιλοξενήσουν φοιτητές, ανέργους, απόρους, ηλικιωμένους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, η λειτουργία αυτών των ξενώνων στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες συνδυάζεται με κοινωνική εργασία προς όφελος του συνόλου και ειδικά των ευάλωτων ομάδων (π.χ. φροντίδα ατόμων τρίτης ηλικίας, παροχή εκπαιδευτικών, ιατρικών, νοσηλευτικών και άλλων υπηρεσιών).
Επιπλέον, πολλά από τα κτήρια ιδιοκτησίας του δημοσίου θα μπορούσαν να στεγάσουν τις ίδιες τις υπηρεσίες των φορέων που τα διαθέτουν, οι οποίες σήμερα στοιβάζονται σε μικρότερους ενοικιαζόμενους (πολλές φορές ακριβά) χώρους.
Το διατηρητέο, οκταώροφο Κτήριο ιδιοκτησίας του ΙΚΑ στην οδό Πειραιώς. [Πηγή: 24h.gr]
Η (νέα) ιστορία της πόλης
Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η επαναξιοποίηση ενός κτηρίου δεν «ντύνει» μόνο ένα κτίριο, αλλά χαρακτηρίζει και τη γύρω περιοχή, η δημιουργική επανάχρηση ενός δεδομένου αριθμού οικοπέδων και κτισμάτων σε ένα συγκεκριμένο αστικό σημείο μπορεί να σηματοδοτήσει και μια νέα πτυχή της ταυτότητας της πόλης.
Μέχρι τότε όμως, η ιστορία της θα γράφεται συχνά στη σκοτεινή και περιφρονημένη πλευρά της πόλης, μακριά από τα αστραφτερά φώτα του δρόμου και της δημοσιότητας, τα λαμπερά εγκαίνια, τις τηλεοπτικές κάμερες, τις αποσπασματικές πολιτικές, τα σχέδια που μένουν μονάχα στα χαρτιά.
Θα γράφεται από κτήρια ερειπωμένα, ανολοκλήρωτα, σφραγισμένα για τους πολλούς και καταφύγια για τους λίγους. Ενίοτε δε, θα γράφεται και πάνω στα κτήρια, με σημάδια και μηνύματα αγάπης, αγανάκτησης, παρότρυνσης, πολιτικού ή κοινωνικού προβληματισμού. Αυτό το περιβόητο σύνθημα γκράφιτι «Β α σ α ν ί ζ ο μ α ι» μοιραία ίσως να παραμένει πάντοτε επίκαιρο.
«Β α σ α ν ί ζ ο μ α ι», σύνθημα στους τοίχους. [Πηγή: maga.gr]
