Αναδημοσίευση από aristerovima.gr
Συνέντευξη της Ελένης Τζιρτζιλάκη στην Ειρήνη Κοντογεωργίου
Ο αστικός χώρος την εποχή της παγκοσμιοποίησης όλο και περισσότερο εμπορευματικοποιείται, ομογενοποιείται, χάνει τον όποιο δημόσιο χαρακτήρα του σαρώνοντας διαφορές και δημιουργώντας εκ-τοπισμένους και νομάδες. Η διεκδίκησή του αποτελεί βάση για την αμφισβήτηση της ηγεμονίας του κεφαλαίου. Σε συνέχεια των καλλιτεχνικών κινημάτων του ’68 αλλά και των καταλήψεων στα ευρωπαϊκά μητροπολιτικά κέντρα του ’70, σύγχρονοι καλλιτέχνες, κυρίως αρχιτέκτονες και εικαστικοί, προσπάθησαν να απαντήσουν στις προκλήσεις αυτές με έρευνα και δράση. Ενδεικτικά: εργαστήριο Stalker στη Ρώμη, ο αρχιτέκτονας Gordon Matta Clark, οι καλλιτέχνες Joseph Beuys και Robert Smithson. Με καθυστέρηση αλλά και με ορμή ανάλογες δράσεις κάνουν τα τελευταία χρόνια την εμφάνισή τους στην Αθήνα.
Συλλογικότητες καλλιτεχνών, έξω από το «χρηματιστήριο της τέχνης», λειτουργούν στο μεταίχμιο πολιτικού ακτιβισμού και τέχνης, μελετούν, προβαίνουν σε αντισυμβατικές καλλιτεχνικές δράσεις, διεκδικώντας την επανάκτηση του δημόσιου χώρου στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο γίγνεσθαι. Το Αριστερό Βήμα, μέσα από μια σειρά συνεντεύξεων θα προσπαθήσει να «συστήσει» στους αναγνώστες του ομάδες και καλλιτέχνες που δρουν σε αυτή την κατεύθυνση. Η πρώτη συνέντευξη έγινε με την αρχιτέκτονα, καλλιτέχνη και συγγραφέα Ελένη Τζιρτζιλάκη. Ελπίζουμε να δημιουργήσει ενδιαφέροντα διάλογο.
– Η ιστορική συγκυρία βρίσκει στη χώρα μας τον πολιτικό ακτιβισμό να συναντά καλλιτέχνες ακτιβιστές, τουλάχιστον σε επίπεδο κεντρικών ζητημάτων όπως η διεκδίκηση του δημόσιου χώρου, οι μετανάστες κ.ά. Μιας και δραστηριοποιείστε σε αυτό το πλαίσιο μπορείτε να μας τις παρουσιάσετε συνοπτικά;Κατ’αρχήν να διευκρινίσουμε ότι αυτές οι προσπάθειες είναι συλλογικές. Η ομάδα «Αστικό Κενό» στην οποία συμμετέχω ξεκίνησε το 1998 τη δραστηριότητά της με στόχο τη διεκδίκηση του δημόσιου χώρου και των αστικών κενών, ξεφεύγοντας από την αντίληψη που επικρατεί στην Ελλάδα ότι η αρχιτεκτονική είναι το να κάθεσαι μόνος στο γραφείο και να σχεδιάζεις κτίρια. Βγήκαμε στο δρόμο, κάναμε έρευνα, καλέσαμε τους κατοίκους σε συμμετοχή. Αργότερα με το δίκτυο «Νομαδική Αρχιτεκτονική» λειτουργήσαμε κατά τον ίδιο τρόπο, συλλογικά, διότι πιστεύουμε ότι όλα αυτά τα ζητήματα του δημόσιου χώρου, του συμμετοχικού σχεδιασμού, της κοινωνικής κατοικίας, της δημιουργίας νέων κοινοτήτων, το ξεπέρασμα του εθνικού και η διεθνική οπτική, είναι ζητήματα που δεν μπορεί κανείς ούτε να τα διεκδικήσει ούτε να τα λύσει μόνος του. Γενικά κινούμαστε στο μεταίχμιο των πραγμάτων: εκεί που συναντιέται ο πολιτικός ακτιβισμός με την αρχιτεκτονική και την τέχνη.
– Αυτή η ακτιβιστική έξοδος των καλλιτεχνών στην πολιτική, κοινωνική δράση, ποιες καταβολές και ποιες συγγένειες έχει; Πού τοποθετείται στην ιστορία της τέχνης; Σε κινήματα όπως ο κονστρουκτιβισμός, ο ντανταισμός, στον Βeuys, στην περφόρμανς και στις site specific παρεμβάσεις. Στην Ευρώπη ήταν καθοριστικής σημασίας τα κινήματα του ’68, οι καταστασιακοί. Μετά ξεπήδησαν μέσα από την παγκοσμιοποίηση μορφές κοινοτικής, τοποειδούς, οικολογικής τέχνης και ο/ η καλλιτέχνης ως νομάδας. Για την αρχιτεκτονική είχαν μεγάλη σημασία οι εμπειρίες συμμετοχικού σχεδιασμού. Η σχέση της τέχνης με το πολιτικό, η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στις καλλιτεχνικές πρακτικές και τη δημόσια σφαίρα, οι συνεργασίες με κοινωνικές η κοινοτικές ομάδες, η σημασία του ανταγωνισμού και της σύγκρουσης, οι δυνατότητες παρέμβασης σε μια ηγεμονική κουλτούρα. Από κει και πέρα εξελίσσεται.. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές δυσκολίες και ιδιομορφίες. Τώρα βέβαια έχουν δημιουργηθεί πολλές ομάδες Reconstruction community, ομάδα Φιλοπάππου, Κενό Δίκτυο, Erasers, Local Athens κ.α. Δεν τις ξέρω όλες. Μπορούμε επίσης να συμπεριλάβουμε τα παιδιά που κάνουν γκράφιτι, τα οποία προσφέρουν κάτι σημαντικό στο δημόσιο χώρο μεταφέροντας μηνύματα. – Ποια φάση περνά αυτή τη στιγμή η Αθήνα ως πόλη; Θύλακες φτώχειας ξεφυτρώνουν και το real estate μετασχηματίζει και διεκδικεί αδίστακτα, με ποικίλους και βίαιους τρόπους το χώρο. Υποβαθμίζουν περιοχές χρησιμοποιώντας ακόμη και τη συγκέντρωση εξαρτημένων ανθρώπων.Νομίζω ότι η Αθήνα είναι πλέον μία μητρόπολη. Η έννοια του «πλήθους» όπως την είχε ορίσει ο Πάολο Βίρνο και αργότερα ο Νέγκρι είναι καθαρή πια, ειδικά στο κέντρο της. Το «Πλήθος» αποτελείται από ανθρώπους που δεν αισθάνονται σπίτι τους όπου κι αν βρίσκονται, στην ουσία ξένοι οπουδήποτε. Το κέντρο της Αθήνας έχει αλλάξει πληθυσμιακά. Κατοικείται από μετανάστες, χωρίς χαρτιά, Έλληνες και ξένους, gay κοινότητες, καλλιτέχνες κ.ά. και δεν ανταποκρίνεται στα παλιά μοντέλα. Υπάρχει μία μεταβλητότητα στις μορφές ζωής. Πολλοί άνθρωποι στο κέντρο βρίσκονται, όπως το τοποθέτησε ο Αγκάμπεν, σε κατάσταση εξαίρεσης, χωρίς ταυτότητα, ζώντας μια «γυμνή» ζωή: πολλοί-ες είναι άνεργοι, άλλοι-ες δεν έχουν χαρτιά, κ.ά. Πρόκειται για μια κατάσταση μετα- καπιταλιστική, στην οποία τα δεδομένα έχουν αλλάξει πολύ και σε πολλά επίπεδα. Το προλεταριάτο δεν είναι πια αυτό που ήταν. Περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές ομάδες, ακόμα και διανοούμενους. Χρειάζονται νέα εργαλεία για να αντιμετωπιστούν αυτά τα ζητήματα. Ο Νέγκρι αναφέρει ότι η μητρόπολη είναι για το πλήθος ότι ήταν για την εργατική τάξη το εργοστάσιο.
Σχέδιο «εξευγενισμού» έχει υπάρξει εδώ και αρκετά χρόνια χωρίς όμως τα χαρακτηριστικά που είχε στη Βόρεια Ευρώπη. Γι αυτό και στην Ελλάδα δυσκολεύονται να το ονομάσουν. Παρόλα αυτά σίγουρα υπάρχει και σίγουρα δεν είναι τυχαίο ότι το κέντρο της Αθήνας έφτασε σε αυτή την κατάσταση. Αυτή τη στιγμή πάρα πολλά ακίνητα στην πλατεία θεάτρου είναι κλειστά και φαίνεται να έχουν αγοραστεί. Όλοι ξέρουμε την υποβάθμιση που προηγήθηκε στη συγκεκριμένη περιοχή. Θα έλεγα ότι και όλο αυτό που συνέβη με τη διασκέδαση στο Γκάζι είναι ένα είδος «εξευγενισμού» αλλά με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Εκτοπίστηκαν όλοι οι Ρομά και οι Τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι που κατοικούσαν στην περιοχή αυτή. Στου Ψυρρή οι κάτοικοι και οι βιοτέχνες αναγκάστηκαν να φύγουν προκειμένου να δημιουργηθούν τα κέντρα αναψυχής εκ των οποίων πάρα πολλά είχαν προβλήματα άδειας. Μεταξύ των πανεπιστημιακών που ασχολούνται με αυτά τα ζητήματα ελάχιστοι κατάλαβαν τι συνέβαινε και τι πρόκειται να συμβεί.
Τι προτείνετε;Να αντιληφθούν όλοι τι συμβαίνει και να δράσουμε άμεσα. Δυστυχώς όμως στον καλλιτεχνικό αλλά και στο χώρο της αρχιτεκτονικής έχουμε ζήσει ένα πολύ μεγάλο ψέμα: το life style, η άποψη ότι στόχος είναι να φτιάξεις το ωραιότερο κτίριο. Για παράδειγμα, στον διαγωνισμό που έγινε τώρα για την πλατεία Θεάτρου το πρώτο βραβείο δόθηκε σε ένα σχέδιο το οποίο, αν και δημιουργήθηκε από καλούς αρχιτέκτονες, είναι λίγο: δεν απαντά στα προβλήματα του κέντρου της Αθήνας. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στον καλλιτεχνικό χώρο με τις γκαλερί κλπ. Σήμερα ως καλλιτέχνες και ως αρχιτέκτονες και ειδικά όσοι δρούμε στη δημόσια σφαίρα μέσα από ομάδες, καλούμαστε να δώσουμε απαντήσεις και να κάνουμε πράγματα για αυτή την πόλη όπως είναι τώρα.
Το πολιτικό στην αισθητική και η αισθητική στο πολιτικό.Το πολιτικό αυτή τη στιγμή βγαίνει πρώτο. Δεν μπορούμε να έχουμε άλλες ψευδαισθήσεις. Λόγω των συνθηκών αναπτύσσονται συνεργασίες, γίνονται συζητήσεις. Για παράδειγμα φέτος θα ξεκινήσουν σε διάφορα σημεία της πόλης δημόσιες συζητήσεις που θα καταλήξουν σε κεντρική δράση, σε έκθεση στο Μπενάκη και σε οδηγό πόλης. Πρόκειται για συνεργασία με την ομάδα «against all odds project». Συμμετέχουν καλλιτέχνες κι αρχιτέκτονες. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιηθεί η εμπειρία σε αυτά τα ζητήματα σε άλλες πόλεις. Σίγουρα μετά το Δεκέμβρη του 2008 έχει κι εδώ αναπτυχθεί ένα σημαντικό κίνημα αλλά σε θέματα ακτιβισμού και χώρου δεν έχουμε μεγάλη εμπειρία και συνέχεια. Αν και έχουν υπάρξει σημαντικές ομάδες
