Γράφει η Έφη Κοσκώση,
Κοινωνιολόγος
Ως εργαζόμενη στο πρόγραμμα κοινωφελούς εργασίας που υλοποιείται από την ΑμΚΕ «Ερύμανθος» με συμπράττοντες φορείς τον Δήμο Αθηναίων και την Περιφέρεια Αττικής, μου δίνεται η δυνατότητα να εργαστώ σε μία από τις 25 Λέσχες Φιλίας του δήμου Αθηναίων. Συγκεκριμένα, στη Λέσχη φιλίας «Η Ανάληψη του Κυρίου», η οποία βρίσκεται στη 2η Δημοτική Κοινότητα. Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τη Λέσχη Φιλίας ως μια δομή κοινωνικής πρόνοιας που αποτελεί εξέλιξη των Κ.Α.Π.Η. Από τις 8.00 το πρωί έως τις 20.00 το βράδυ είναι ανοιχτή για τους κατοίκους της περιοχής άνω των 60 ετών, όπου τους δίνεται η δυνατότητα να περάσουν ευχάριστα και εποικοδομητικά την ώρα τους μέσω ποικίλων δραστηριοτήτων.
Η προσφορά του θεσμού των Λεσχών Φιλίας είναι αναμφισβήτητη, η κάθε λέσχη επιτελεί με ξεχωριστό τρόπο, μια αξιοσημείωτη και άκρως απαραίτητη κοινωνική λειτουργία, ειδικά στις σημερινές συνθήκες απογοήτευσης και έλλειψης ελπίδας. Στο παρόν άρθρο, όμως, θα περιοριστώ στη συγκεκριμένη Λέσχη Φιλίας με την οποία έχω άμεση επαφή. Ο λόγος για τον οποίο θεωρώ πως είναι σημαντικό να παρουσιαστεί αναλυτικά η λειτουργία μίας λέσχης, δεν γίνεται σε ένα πλαίσιο ανταγωνισμού των λεσχών. Νομίζω πως εστιάζοντας σε μία λέσχη, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι και ενδιαφερόμενες, αλλά και το ευρύτερο κοινό, θα αποκτήσει μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τη λειτουργία του θεσμού της Λέσχης Φιλίας. Επιπλέον, μέσω της παρουσίασης της καθημερινότητας μίας λέσχης, μας δίνεται η δυνατότητα να αναλογιστούμε, για άλλη μια φορά, μερικά από τα ζητήματα που αφορούν την τρίτη ηλικία και το πώς αντιμετωπίζονται.
Λέσχη Φιλίας «Η Ανάληψη του Κυρίου».
Στην περιοχή του Νέου Κόσμου, στην οδό Χελντράιχ 15, λειτουργεί από το 2008 η Λέσχη Φιλίας «Η Ανάληψη του Κυρίου». Λίγο πρίν τις 9:00 αρχίζουν τα πρώτα μέλη της λέσχης να έρχονται. Η συγκεκριμένη λέσχη έχει εγγεγραμμένα περίπου 720 μέλη, τα οποία είναι μόνιμοι κάτοικοι της γύρω περιοχής άνω των 60 ετών. Καθημερινά επισκέπτονται τη λέσχη περίπου 100 με 150 μέλη. Μέχρι τις 10:00 η λέσχη έχει γεμίσει από χαρούμενους και ζωντανούς ανθρώπους που είτε συμμετέχουν σε μια από τις δραστηριότητες της ημέρας είτε συζητούν μεταξύ τους απολαμβάνοντας ένα ρόφημα ή ένα αναψυκτικό, παίζοντας τάβλι ή χαρτιά. Το κλίμα που δημιουργείται μέσα στη λέσχη σου δίνει την αίσθηση πως βρήκες τη χαραμάδα από την οποία μπορείς να δραπετεύσεις από τη καθημερινή μιζέρια που χαρακτηρίζει την εποχή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Προφανώς, όλοι αυτοί οι άνθρωποι που επισκέπτονται τη λέσχη δεν έχουν λυμένα όλα τα προβλήματά τους – το αντίθετο μάλλον – και σίγουρα κάποιοι από αυτούς έχουν ξαναζήσει παρόμοιες δύσκολες καταστάσεις. Τι είναι αυτό όμως που κάνει αυτούς τους ανθρώπους να γεμίζουν τη λέσχη με αγάπη και αισιοδοξία;
Εκτιμώ πως ένας από τους λόγους που η λέσχη συσπειρώνει τόσα μέλη και εκπέμπει χαρά έχει να κάνει με την καθημερινή λειτουργία της και όλα όσα προσφέρει στα μέλη. Η μοναξιά αναφέρεται συχνά ως ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι. Αν η λέσχη φιλίας ήταν απλά ένας χώρος για φτηνό καφέ και χαρτάκι, νομίζω πως το αποτέλεσμά δεν θα ήταν άλλο παρά το άθροισμα των μοναξιών των μελών της. Μία μοναξιά δίπλα σε μια άλλη, μπορεί να είναι καλύτερη από την απομόνωση, αλλά δε μπορεί να χαρακτηριστεί ως δομή κοινωνικής πρόνοιας. Θα παρουσιάσουμε το πρόγραμμα της λέσχης «Ανάληψη του Κυρίου» και διάφορες δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν τα μέλη της, για να δούμε έναν από τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να περάσουμε από τη μοναξιά στη συντροφικότητα και την αλληλεγγύη.
Καταρχάς, πρέπει να αναφερθούμε στη δυνατότητα που παρέχεται στα μέλη να συμμετέχουν στο συμβούλιο που διοικεί τη λέσχη. Τα μέλη ψηφίζουν και εκλέγουν δύο εκπροσώπους τους στο συμβούλιο το οποίο αποτελείται από άλλα 6 μέλη οριζόμενα μεταξύ των αιρετών του δήμου και την υπεύθυνη κοινωνική λειτουργό της λέσχης. Η συμμετοχή μελών στο συμβούλιο δημιουργεί πραγματικό αίσθημα του ανήκειν, όχι μόνο στους εκπροσώπους αλλά και σε όλα τα μέλη της λέσχης μέσω των εκλεγμένων εκπροσώπων τους. Αναπτύσσεται ένας μόνιμος δεσμός των μελών με τη λέσχη και δεν την αντιμετωπίζουν σαν μια παροδική και ευκαιριακή ασχολία. Τέλος, δίνεται η ευκαιρία σε ανθρώπους της τρίτης ηλικίας να συμμετέχουν στα κοινά και να συμβάλλουν στη λειτουργία των θεσμών. Έτσι, εξακολουθούν να νιώθουν σημαντικοί για το κοινωνικό σύνολο και περιορίζεται το αίσθημα της απομόνωσης από τη κοινωνική ζωή με το οποίο συχνά έρχονται αντιμέτωποι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας και ειδικά όσοι έχουν σταματήσει να εργάζονται.
Στην «Ανάληψη του Κυρίου» υπάρχει ένα καθημερινό πρόγραμμα αλλά και έκτακτες ή εποχιακές δραστηριότητες. Κάθε Τρίτη στις 12:00 υπάρχει πρόγραμμα γυμναστικής, κάθε Τετάρτη στις 9:15 μάθημα αυτοάμυνας, τις Πέμπτες στις 11:15 γίνονται οι πρόβες της χορωδίας των μελών της λέσχης, αυτή την περίοδο ετοιμάζουν τα τραγούδια για τη χριστουγεννιάτικη γιορτή. Τις Παρασκευές από τις 10:00 έως τις 13:00 ένας φοιτητής και μία φοιτήτρια από το τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας – Διατροφής του Χαροκόπειου Πανεπιστήμιου, επισκέπτονται τη λέσχη στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης. Παρουσιάζουν εισηγήσεις σχετικά με μία σωστή διατροφή, όπως «Η σωστή διατροφή κατά τη διάρκεια της νηστείας» και γίνονται και ατομικές συνεντεύξεις με όποια μέλη της λέσχης το επιθυμούν προκειμένου να προσφέρουν εξατομικευμένες συμβουλές διατροφής και προσωπικά διαιτολόγια.
Κατά καιρούς, υπάρχει συνεργασία και με άλλα πανεπιστήμια και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Κάποιες από αυτές τις συνεργασίες είναι η ημερίδα που είχε διοργανωθεί σε συνεργασία με το Τ.Ε.Ι. Μαιευτικής σχετικά με προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες, όπως η οστεοπόρωση και ο καρκίνος του μαστού, και τα τρίμηνα προγράμματα που διοργάνωνε το Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Δια Βίου Μάθησης για την «Ψυχική και Σωματική Υγεία». Η λέσχη φιλίας, όμως, είναι ανοιχτή και στις χαμηλότερες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Συχνά, παιδικοί σταθμοί την επισκέπτονται και τότε όλες οι ηλικίες ενώνονται σε μια γιορτή για τη ζωή.
Στη λέσχη υλοποιείται και πρόγραμμα φυσικοθεραπείας. Τρεις μήνες το χρόνο σε τρία τμήματα 20 ατόμων παρέχονται φυσικοθεραπείες από ειδικό φυσικοθεραπευτή. Επίσης, δύο φορές το μήνα εκτελούνται στο πλαίσιο της προληπτικής ιατρικής μετρήσεις ζαχάρου και πίεσης.
Οι δραστηριότητες φυσικά που τα μέλη της λέσχης μπορούν να απολαύσουν δεν περιορίζονται μόνο σε συμβουλές για προβλήματα και δύσκολα ζητήματα. Η ψυχαγωγία είναι ένα εξίσου σημαντικό χαρακτηριστικό της λέσχης. Όπως ήδη αναφέραμε, ο καλαίσθητος χώρος της λέσχης προσφέρεται για στιγμές χαλάρωσης και κουβεντούλας με ένα καφέ ή για παιχνίδι, όπως τάβλι ή χαρτιά. Οι αναπαυτικοί καναπέδες ωθούν στην ανάγνωση ενός βιβλίου από τη μεγάλη ποικιλία της δανειστικής βιβλιοθήκης που λειτουργεί στη λέσχη. Από εγκυκλοπαίδειες μέχρι λογοτεχνία και κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία, έλληνες και ξένους συγγραφείς σύγχρονους και κλασσικούς. Το πιο σημαντικό δε, φαίνεται πως το εγχείρημα της δανειστικής βιβλιοθήκης βρίσκει ανταπόκριση.
Κάποιες άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες που δε θα μπορούσαν να λείπουν από τη λέσχη, σχετίζονται με εποχιακές εκδηλώσεις και επετείους. Μία γιορτή παγωτού για το καλωσόρισμα του καλοκαιριού, μία βόλτα στο κέντρο της Αθήνας με το διώροφο κόκκινο τουριστικό λεωφορείο στολισμένο με τις φωτογραφίες των μελών της λέσχης την 1η Οκτωβρίου – παγκόσμια ημέρα ηλικιωμένων, μία κρουαζιέρα στο Σαρωνικό και φυσικά οι ετήσιες πασχαλιάτικες και χριστουγεννιάτικες γιορτές. Φέτος, η χριστουγεννιάτικη γιορτή θα γίνει στις 14 Δεκεμβρίου από τις 11.00 το πρωί έως τις 19.00 το απόγευμα μαζί με το καθιερωμένο και επιτυχημένο χριστουγεννιάτικο παζάρι. Στο παζάρι τα μέλη μαζί με τη βοήθεια των υπαλλήλων της λέσχης, οι οποίες δίνουν τη ψυχή τους κάθε μέρα, προκειμένου να διατηρηθεί το ευχάριστο κλίμα ακόμη και κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, κατασκευάζουν χειροποίητα χριστουγεννιάτικα δώρα τα οποία πωλούνται σε πολύ χαμηλές τιμές. Όλες οι εκδηλώσεις της λέσχης είναι δωρεάν ή έναντι ενός πολύ χαμηλού αντιτίμου, οπότε η οικονομική ενίσχυση της λέσχης μέσω της επίσκεψής μας στο παζάρι αποκτά ιδιαίτερη σημασία σήμερα που οι δομές πρόνοιας των δήμων κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Στα πλαίσια της χριστουγεννιάτικης περιόδου, υπάρχει και η δυνατότητα παρακολούθησης χριστουγεννιάτικης θεατρικής παράστασης από όσα μέλη το επιθυμούν, μόνο με 6 ευρώ. Η παράσταση λέγεται «Χριστουγεννιάσματα και Καλαντίσματα». Στη διοργάνωσή της συμμετέχει και το Ελληνικό Κέντρο Λαογραφικών Μελετών καθώς ακούγονται κάλαντα από όλη την Ελλάδα και παρουσιάζεται η ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων όπως την ερμηνεύει ο ελληνικός λαός.
Κοινωνικοποίηση στη ζωή.
Δεν μου είχε περάσει ποτέ από το μυαλό πόσο πολύ καλά και κυρίως ποιοτικά θα μπορούσαν να περνούν την ώρα τους τα μέλη μιας δημοτικής δομής πρόνοιας που αφορά την τρίτη ηλικία. Αν και θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο πως όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως ηλικίας θα έπρεπε να μη νιώθουν κοινωνικό αποκλεισμό και απομόνωση από τα κοινά, να έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε δομές υγείας και πρόληψης, να βρίσκουν συντροφιά και ποιοτικές ασχολίες, να γεμίζουν με ελπίδα μέσω της αλληλεγγύης ώστε να μπορούν με τη σειρά τους να τη προσφέρουν στους άλλους, δεν θεωρείται σε καμία περίπτωση αυτονόητο πως υπάρχουν οι δομές προκειμένου να προσφέρονται όλα αυτά. Για αυτό, ίσως, να μην είχα σκεφτεί και την καθημερινότητα σε μία από αυτές.
Δεν θα έπρεπε να θεωρείται φυσιολογικό η κοινωνικοποίηση της τρίτης ηλικίας να είναι η κοινωνικοποίηση στα γηρατειά! Δεν θα έπρεπε η τρίτη ηλικία να αντιμετωπίζεται ως γηρατειά με την έννοια του τελευταίου διαστήματος της ζωής μας, της παραίτησης και της αναμονής του τέλους της ζωής μας. Η γήρανση είναι ένα κομμάτι της ζωής μας. Οι περισσότεροι άνθρωποι αν είναι τυχεροί περνούν από αυτό το στάδιο. Αν η κοινωνία δεν έχει βρει ακόμη τον τρόπο να το εντάξει στην καθημερινότητά της και να του αποδώσει τον απαιτούμενο σεβασμό και γιατί όχι να το μετατρέψει και σε γιορτή της ζωής, το πρόβλημα το έχει η κοινωνία και όχι οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας! Ακόμη και αν ο χρόνος φέρνει προβλήματα, οι άνθρωποι οργανωμένοι σε κοινωνίες θα έπρεπε να είχαν βρει τον τρόπο σε ένα βαθμό να τα απαλύνουν και να τα περιορίσουν.
Επιπλέον, δεν μου είχαν περάσει ποτέ από το μυαλό οι προβληματισμοί και ο αναστοχασμός που θα μπορούσε να δημιουργήσει το γεγονός πως η ζωή μοιάζει έστω και λίγο με γιορτή μέσα στη λέσχη φιλίας και όχι έξω από αυτήν. Και εκεί αναρωτιέσαι… όλοι ζούμε σήμερα μία τρίτη ηλικία γιατί η έλλειψη ελπίδας, η απουσία οποιασδήποτε πιθανότητας να μπορείς να οργανώσεις έστω και λίγο το μέλλον σου σε καταδικάζει σε ένα νεφελώδη αιώνιο παρόν που μοιάζει με παραίτηση; Όταν η φροντίδα που αφορά την τρίτη ηλικία εμφανίζεται ως ανακουφιστική και απαραίτητη για όλες της ηλικίες, τότε φταίει αποκλειστικά ο χρόνος για τα γηρατειά και τα προβλήματά τους ή φταίει και η κοινωνία;
