Δημοσιογραφική ομάδα:
Αθανασία Φουσέκη (Ψυχολόγος)
Κωνσταντίνα Ματζαβρά (Πολιτικός επιστήμων)
Επιμέλεια κειμένου:
Αθανασία Φουσέκη
Συνέντευξη, εφ’ όλης της ύλης, με το Τμήμα Διεθνών και Δημοσίων Συνεργασιών του ΟΚΑΝΑ.
Λίνα Πλαγιανάκου, Υπεύθυνη
Σταυρούλα Τσακανίκα,
Δήμητρα Τσέλικα
(στελέχη του Τμήματος Διεθνών και Δημοσίων Συνεργασιών ΟΚΑΝΑ)
Ένθερμη υποδοχή και χρηστική ενημέρωση ήταν το αποτέλεσμα που απέφερε η επαφή της “Social Activism Αθηνών” με τον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ), ο οποίος έχει ως διαχρονικό και αδιαπραγμάτευτο στόχο την πρόληψη, τη θεραπεία και την επανένταξη των θεραπευμένων ως παραγωγικών μελών εντός της κοινωνίας, συχνά κάτω από αντίξοες συνθήκες, συνθήκες οικονομικής κρίσης και κοινωνικών στερεοτύπων που επιζητούν τη δαιμονοποίηση του Οργανισμού και το στιγματισμό τον εξαρτημένων. Ο ΟΚΑΝΑ απαντά σε όλα τα ερωτήματα παρουσιάζοντας την ενεργή δράση και πολιτική που ακολουθεί για την καταπολέμηση των εξαρτήσεων, σεβόμενος την ατομική αξιοπρέπεια των χρηστών, το δικαίωμα στη θεραπεία και αναγνωρίζοντας την εξάρτηση ως μία ιάσιμη νόσος η οποία μπορεί να αντιμετωπιστεί με εξατομικευμένη και ολιστική θεραπεία.
Ο οργανισμός κατά των ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) αποτελεί εθνικό συντονιστικό φορέα και φορέα ανάπτυξης υπηρεσιών και προγραμμάτων πρόληψης, θεραπείας και επανένταξης. Σε ποιους πληθυσμούς απευθύνεται ο φορέας σας;
Ο ΟΚΑΝΑ, πέρα από τον εξαρτημένο πληθυσμό, απευθύνεται και στον υγιή πληθυσμό μέσω των κέντρων πρόληψης και στον απεξαρτημένο μέσω της κοινωνικής επανένταξης. Ο κύριος όγκος παροχής υπηρεσιών είναι τα εξαρτημένα από οπιούχες ουσίες άτομα και αυτό γιατί μόνο ο ΟΚΑΝΑ διαθέτει μονάδες και προγράμματα υποκατάστασης. Θα πρέπει να τονιστεί, ότι η θεραπεία υποκατάστασης απευθύνεται σε άτομα που κάνουν χρήση ηρωίνης, δηλαδή, σε μία μεγάλη ομάδα στο σύνολο των εξαρτημένων και εφαρμόζεται με τη χορήγηση φαρμακευτικών ουσιών, όπως η μεθαδόνη και η βουπρενορφίνη. Στις μονάδες αυτές δεν εξυπηρετούμε ανθρώπους που είναι εξαρτημένοι από άλλες ουσίες (κοκαΐνη, κάνναβη κ.τ.λ.). Για τις ουσίες αυτές είναι αποτελεσματικά τα στεγνά προγράμματα, τα οποία δε χορηγούν ουσίες υποκατάστασης και το θεραπευτικό τους εργαλείο είναι η ψυχοκοινωνική θεραπεία.
Παρατηρείτε μία αλλαγή στην εικόνα που παρουσιάζει το κέντρο της Αθήνας; Ποιες είναι οι αιτίες της κοινωνικής όχλησης σε περιοχές του κέντρου;
Είναι γεγονός ότι το κέντρο παρουσιάζει μια νέα εικόνα πλέον, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάποιος μπορεί να συμπεράνει ότι η χρήση ή ο πληθυσμός των χρηστών έχει αυξηθεί. Είναι πολλοί οι παράγοντες που άλλαξαν τα τελευταία χρόνια. Ως ορόσημο, τοποθετούμε το 2008, που με αφορμή τη δολοφονία του Γρηγορόπουλου έγινε βανδαλισμός της Αθήνας, κλείσανε πολλά μαγαζιά και συντελέστηκε μία μακρόχρονη ερήμωση του κέντρου, ενώ συνέπεσε χρονικά με την απομάκρυνση κάποιων μαθημάτων από το κτήριο του Πολυτεχνείου, στην Πατησίων. Κατά αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ταυτόχρονα περιορίστηκε πολύ και η κίνηση του «υγιούς πληθυσμού» στο κέντρο. Ένας επίσης σημαντικός παράγοντας είναι και η οικονομική κρίση που έκανε τα καταστήματα να κλείσουν. Συνέπεια της εγκατάλειψης είναι, μεταξύ άλλων, και η αυξημένη προσέλευση και συγκέντρωση οικονομικών μεταναστών και κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων πληθυσμού με αποτέλεσμα, πέρα από την ερήμωση, να παρατηρείται η περαιτέρω αλλοίωση αυτών των περιοχών. Μεταξύ των κοινωνικά ευπαθών και αποκλεισμένων ομάδων είναι και οι τοξικοεξαρτημένοι. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε, επίσης, ότι οι περιθωριακές ομάδες συγκεντρώνονται στο κέντρο της πόλης που εξασφαλίζει την αφάνεια λόγω του μεγάλου αριθμού των κατοίκων. Ειδικότερα, όπου υπάρχει υψηλή συγκέντρωση σταθμών μέσων μαζικής μεταφοράς, παρατηρείται διεθνώς δημιουργία «πιάτσας» αποτελούμενη από κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα.
Η οικονομική κρίση έχει συμβάλλει στην όξυνση του φαινομένου της εξάρτησης;
Η οικονομική κρίση «χτυπά» περισσότερο και γρηγορότερα τις μεγάλες πόλεις και έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην κατάσταση με την οποία ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι. Υπάρχει έντονη ανησυχία για τον αντίκτυπο της κρίσης, που οδηγεί τόσο σε αύξηση των εξαρτημένων ατόμων που περιφέρονται στο κέντρο της Αθήνας όσο και σε μείωση των κονδυλίων για παροχή υπηρεσιών. Ακολούθως, ο υψηλός αριθμός ενεργών χρηστών, μη ενταγμένων, δηλαδή, σε θεραπευτικά προγράμματα απεξάρτησης πολλαπλασιάζει τους κινδύνους έκθεσής τους σε μολυσματικές νόσους, όπως το AIDS, ηπατίτιδες Β και C, που πλήττουν κατεξοχήν τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού με συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Η ταυτόχρονη εισροή αλλοδαπών, συνδυασμένη με τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, έχει προσθέσει πλέον στις πιάτσες και εξαρτημένους αλλοδαπούς, γεγονός που δεν ίσχυε στο παρελθόν όπου ο αριθμός των εξαρτημένων αλλοδαπών ήταν περιορισμένος. Επιπλέον να αναφερθεί, ότι οι παράνομες αγορές ναρκωτικών δεν είναι συνέπεια της οικονομικής κρίσης και σίγουρα δε συντηρούνται από αυτήν. Πολύ περισσότερο, είναι συνέπεια της αδυναμίας πρόσβασης των χρηστών σε θεραπεία, η οποία οφείλεται είτε σε ανεπάρκεια του αριθμού ή της προσβασιμότητας των θέσεων θεραπείας είτε στην ελλιπή ανταπόκριση συγκεκριμένων θεραπευτικών επιλογών στις συγκεκριμένες ανάγκες των εξαρτημένων χρηστών. Συμπερασματικά, η οικονομική αδυναμία σε εθνική κλίμακα έχει σαν αποτέλεσμα την αριθμητική διόγκωση του πληθυσμού που ζει κάτω από τα όρια της φτώχιας και άρα και τη διεύρυνση όλων των ευπαθών ομάδων πληθυσμού.
Μπορείτε να δώσετε μία κοινωνιοψυχολογική εξήγηση του φαινομένου των ναρκωτικών; Ποιος είναι ο χρήστης σήμερα;
Το θέμα των ναρκωτικών είναι πολυπαραγοντικό. Η χρήση των ουσιών δεν είναι ιατρική, όπως παλαιότερα, ούτε συνδέεται πια με τη διαμαρτυρία και την επανάσταση, όπως στη δεκαετία του ‘60. Πλέον, γίνεται λόγος για την «ψυχαγωγική χρήση» των ουσιών, τη χρήση, δηλαδή, που είναι συνδεδεμένη με τον ελεύθερο χρόνο και τη διασκέδαση των ανθρώπων (συμπεριλαμβανομένου και του αλκοόλ). Από τη στιγμή που μπήκαν στην αγορά τα συνθετικά ναρκωτικά, τα οποία ταυτίστηκαν με συγκεκριμένους χώρους, είδη μουσικής και συγκεκριμένα πρότυπα λήψης της ουσίας, μιλάμε για ψυχαγωγική πλέον χρήση. Πριν τη βαριά εθιστική χρήση, θα λέγαμε ότι η ψυχαγωγική χρήση είναι η αρχή, ο βαθμός όμως εθισμού που προκαλείται από τη κάθε ουσία είναι διαφορετικός. Η πιο επικίνδυνη περίοδος για πειραματισμό ή για να περάσει κάποιος στην συστηματική χρήση είναι η εφηβεία. Επίσης, η περιέργεια καθώς και η συνύπαρξη με περιβάλλοντα στα οποία γίνεται χρήση -και έτσι είναι πιο εύκολη η πρόσβαση- αποτελούν παράγοντες αυξημένου κινδύνου. Είναι σημαντικό, όμως, να αναφερθεί προς αποφυγήν γενικεύσεων ότι η εισαγωγή στο χώρο των ουσιών εξαρτάται τόσο από ατομικά όσο και από κοινωνικά χαρακτηριστικά. Το υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον από τη μία, σαφώς παίζει έναν προστατευτικό ρόλο. Από την άλλη όμως σε μία οικογένεια όπου γίνεται κατανάλωση νομίμων ουσιών (αλκοόλ, ψυχοδραστικών φαρμάκων κ.ά.) σε καθημερινή βάση, οι έφηβοι εξοικειώνονται με αυτές και αυξάνουν έτσι οι παράγοντες κινδύνου. Σύμφωνα με τα προγράμματα πρόληψης που εφαρμόζει ο ΟΚΑΝΑ, ένας τρόπος αντιμετώπισης του πειραματισμού με τις ουσίες είναι η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, η βελτίωση των κοινωνικών σχέσεων καθώς και η ενίσχυση προστατευτικών παραγόντων. Βασιζόμενοι στη μελέτη των χαρακτηριστικών των χρηστών που μπαίνουν σε θεραπευτικά προγράμματα, διαπιστώνουμε ότι ο μέσος όρος ηλικίας τείνει να είναι ο ίδιος, δηλαδή, γύρω στα 30 έτη. Σε ερευνητικό και επιστημονικό επίπεδο, παρατηρείται σε όλες τις χώρες ότι μια κοινωνική κατάσταση, η οποία ήταν σε έξαρση κάποιες δεκαετίες πριν, από τη στιγμή που παγιώνεται αυτομάτως φέρει και μία αύξηση του ορίου ηλικίας των χρηστών. Το ’98, μία επιδημιολογική έρευνα γενικού πληθυσμού έδειξε ότι η έστω πειραματική χρήση ουσιών στην ηλικιακή ομάδα 35-64 ήταν αρκετά χαμηλή. Αν σήμερα επαναληφθεί η ίδια έρευνα, τα δεδομένα θα είναι διαφορετικά και τα ποσοστά αυξημένα καθώς οι χρήστες που ήταν τότε 25 ετών και που δεν έχουν καταφέρει να απεξαρτηθούν, έχουν πλέον περάσει στην ηλικιακή ομάδα των 35-64 ετών. Γενικώς, υπήρξε μία μείωση της χρήσης παράνομων ουσιών μετά το 2003 και μέχρι το 2007, έκτοτε παρατηρήθηκε πάλι μια ανοδική πορεία στα επίπεδα του 2003.
Τι προγράμματα υλοποιείτε για τα εξαρτημένα άτομα;
Ο ΟΚΑΝΑ λειτουργεί «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα, τα οποία στηρίζονται στην ψυχοκοινωνική θεραπεία χωρίς τη χρήση υποκατάστατων ή άλλων φαρμακευτικών ουσιών και στοχεύουν στην απεξάρτηση και την πλήρη κοινωνική επανένταξη των χρηστών. Τα προγράμματα αυτά είναι τα εξής: οι Μονάδες Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων σε Αθήνα και Ρέθυμνο, το Δίκτυο θεραπευτικών Υπηρεσιών «Γέφυρα» στην Πάτρα, το Πρόγραμμα «Αθηνά» σε συνεργασία με την ιατρική σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης. Επίσης, ο ΟΚΑΝΑ σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης προχώρησε στη δημιουργία νέων μονάδων φαρμακευτικής αντιμετώπισης της εξάρτησης, σε όλα τα νοσοκομεία της Αττικής και της Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια και άλλων νομών. Αυτή τη στιγμή, ο ΟΚΑΝΑ διαθέτει 56 μονάδες υποκατάστασης και εξυπηρετεί γύρω στα 7.700 εξαρτημένα από ηρωίνη άτομα σε όλη την Ελλάδα. Από το Νοέμβριο του 2011, υλοποιείται Πρόγραμμα Σωματικής Αποτοξίνωσης (Detox) από το Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών «Γέφυρα», τη μονάδα του ΟΚΑΝΑ στο Π.Γ.Ν. Πατρών και το πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ «Οξυγόνο», το οποίο απευθύνεται σε χρήστες οπιοειδών 18-40 ετών και έχει σαν στόχο την αντιμετώπιση του στερητικού συνδρόμου, που εμφανίζεται μετά τη διακοπή της μακρόχρονης χρήσης οπιούχων αλλά και την προετοιμασία των χρηστών για την ένταξή τους σε «στεγνό» πρόγραμμα απεξάρτησης. Απ’ την άλλη, για τους χρήστες που είναι εκτός θεραπευτικών προγραμμάτων και είναι στο δρόμο, λειτουργούν οι ομάδες “street–work”, οι οποίες προσεγγίζουν τους ενεργούς χρήστες στις «πιάτσες» και μοιράζουν ενημερωτικό και υγειονομικό υλικό (σύριγγες, προφυλακτικά) ενώ παράλληλα παρέχουν συμβουλευτική και υποστήριξη για την ανάπτυξη κινήτρου θεραπείας. Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης που διαθέτει ο ΟΚΑΝΑ, είναι η Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (MABY) στη Γ’ Σεπτεμβρίου, η Ανοιχτή Τηλεφωνική Γραμμή SOS 1031 και ο Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων (ΣΦΕΑ), στον οποίο μπορούν προσέρχονται οι χρήστες, προκειμένου να καλύψουν βασικές ανάγκες υγιεινής, σίτισης αλλά και να λάβουν ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Στην τελική φάση όλων των θεραπευτικών προγραμμάτων υπάρχει η Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης στην Αθήνα, που συμβάλλει στη σταδιακή και ομαλή κοινωνικοποίηση των ατόμων που έχουν ολοκληρώσει ή έχουν σταθεροποιηθεί στο πρόγραμμα θεραπείας τους και τα Εξειδικευμένα Κέντρα Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης (ΕΚΚΕΕ), τα οποία στοχεύουν στην κατάρτιση σε ποικίλους επαγγελματικούς τομείς και στην προώθηση στην αγορά εργασίας των υπό απεξάρτηση και απεξαρτημένων από ουσίες ατόμων, διευκολύνοντας την ομαλή επανένταξή τους στο ευρύτερο κοινωνικό και εργασιακό περιβάλλον.
Ο ΟΚΑΝΑ είναι ο μοναδικός φορέας που λειτουργεί προγράμματα υποκατάστασης. Ποια είναι τα οφέλη των προγραμμάτων αυτών και τι απαντάτε στην άποψη που ισχυρίζεται ότι τα φάρμακα υποκατάστασης αντικαθιστούν μία μορφή τοξικομανίας με μία άλλη;
Ο ΟΚΑΝΑ υποστηρίζει την άποψη ότι όποιος μπορεί, οφείλει να κάνει μια προσπάθεια απεξάρτησης χωρίς φάρμακα και γι’ αυτό θέτει σαν προϋπόθεση για την εισαγωγή σε πρόγραμμα υποκατάστασης, για όσους είναι κάτω των 35 ετών, να υπάρχει μία έστω αποτυχημένη προσπάθεια απεξάρτησης σε «στεγνό» πρόγραμμα. Από τα 35 και άνω, αν ο χρήστης κάνει μακροχρόνια και βαριά χρήση, μπορεί χωρίς αυτή την προϋπόθεση, να κάνει αίτηση για ένταξη στο πρόγραμμα υποκατάστασης. Άρα, λοιπόν, μπορεί κάποιος να αντιληφθεί ότι τα 7.700 άτομα που εξυπηρετούνται στις μονάδες υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ, για κάποιο λόγο είτε απέτυχαν να ολοκληρώσουν το «στεγνό» πρόγραμμα είτε το ολοκλήρωσαν και υποτροπίασαν, γιατί η εξάρτηση είναι ιάσιμη μεν, υποτροπιάζουσα δε. Άρα, λοιπόν, οι ενδείξεις για ένταξη σε θεραπεία υποκατάστασης είναι η μακρόχρονη εξάρτηση από οπιούχα (ηρωίνη), η ανεπιτυχής προσπάθεια θεραπείας σε «στεγνά» προγράμματα και άλλα σοβαρά προβλήματα ψυχοσωματικής υγείας. Επιπλέον, η θεραπεία με φάρμακα χρησιμοποιείται με δύο στόχους. Απ’ τη μία η ολιγοήμερη χορήγηση φαρμάκου βοηθά στην ανώδυνη σωματική αποτοξίνωση, δηλαδή, απαλλάσσει το άτομο από τα στερητικά συμπτώματα λόγω διακοπής του φαρμάκου, ενώ απ’ την άλλη η χορήγηση του φαρμάκου για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και με προοδευτική μείωση, έως και τη διακοπή του, έχει σαν αποτέλεσμα την πλήρη απεξάρτηση. Αν αυτό δεν επιτευχθεί, συνίσταται η «συντήρηση» (μακρόχρονη χορήγηση φαρμάκου) με κύριο στόχο την αποφυγή της χρήσης της παράνομης ουσίας και των πολλαπλών επιπτώσεών της. Έχει αποδειχθεί, ότι η χρήση της βουπρενορφίνης, της μεθαδόνης καθώς και άλλων φαρμάκων είναι αποτελεσματική μορφή θεραπείας, καθώς μειώνει σημαντικά την επιθυμία της ηρωίνης και μπλοκάρει την ευφορική της δράση. Έτσι, το άτομο δεν υφίσταται το γρήγορο «σκαμπανέβασμα» που του δημιουργεί η ηρωίνη, δηλαδή, από την κατάσταση της ευφορίας άμεσα στην «πτώση», με επακόλουθο την έντονη ανάγκη για επανάληψη της λήψης του ναρκωτικού. Έρευνες αποδεικνύουν ότι όταν η φαρμακευτική θεραπεία συνδυάζεται με ψυχοκοινωνική υποστήριξη, τα αποτελέσματά της μεγιστοποιούνται.
Ποια είναι η κατάσταση που αντιμετωπίζει ο ΟΚΑΝΑ με τις αιτήσεις για θεραπεία και τις λίστες αναμονής σήμερα σε σχέση με το παρελθόν;
Μέχρι πριν ένα χρόνο, δηλαδή τον Αύγουστο του 2011, όπου έγινε υπερδιπλασιασμός του αριθμού των μονάδων υποκατάστασης με τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ με δημόσια νοσοκομεία της Αττικής, της Θεσσαλονίκης και άλλων νομών, ο χρόνος αναμονής για την Αθήνα ελλείψει θέσεων θεραπείας, ήταν 7 χρόνια. Με την αύξηση όμως των μονάδων, αυξήθηκαν και οι θέσεις θεραπείας οπότε και μειώθηκε σημαντικά η λίστα αναμονής. Για παράδειγμα, στη Θεσσαλονίκη πλέον δεν υπάρχει χρόνος αναμονής, καθώς σε ένα μήνα μετά την αίτησή του, κάποιος μπορεί να μπει σε πρόγραμμα υποκατάστασης. Η δημιουργία επιπλέον μονάδων, όπως επίσης και η εφαρμογή ενός συγκεκριμένου πλαισίου που θα μπορεί να διευκολύνει την αλλαγή φάσης στο πρόγραμμα, θα επιταχύνει την απορρόφηση των αιτημάτων θεραπείας.
Έχουν αποτελεσματικότητα οι θεραπευτικές παρεμβάσεις που χρησιμοποιούνται στον ΟΚΑΝΑ για τα εξαρτημένα άτομα;
Αρχικά να οριστεί τι εννοούμε θεραπεία. Το θεραπευτικό αποτέλεσμα δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην αποχή από τη χρήση και δεν ταυτίζεται απαραίτητα με την ίαση. Ενώ βλέπουμε στα προγράμματα υποκατάστασης ότι έχουμε ένα μικρό ποσοστό (8-10%) πλήρους απεξάρτησης και από την υποκατάστατη ουσία, ο θεραπευτικός στόχος είναι ευρύτερος, όπως η δυνατότητα το άτομο να είναι λειτουργικό και αποδοτικό στις οικογενειακές, εργασιακές ή άλλες κοινωνικές υποχρεώσεις και δραστηριότητές του και να περιορίζεται η βλάβη για την ατομική και δημόσια υγεία. Επίσης, μέσω των προγραμμάτων έχει μειωθεί σημαντικά η χρήση ναρκωτικών κατά περίπου 40%-60% ,όπως και ο αριθμός των θανάτων, ενώ έχει περιοριστεί η παραβατική συμπεριφορά των χρηστών, η κοινωνική όχληση, τα προβλήματα υγείας καθώς, επίσης, και ο αριθμός των υποτροπών. Συγκεκριμένα, ο βαθμός συγκρατησιμότητας μέσα σε ένα πρόγραμμα υποκατάστασης είναι πολύ μεγάλος της τάξεως του 70%, που σημαίνει ότι ο χρήστης παρακολουθείται ιατρικά και δεν παρατηρούνται πάρα κάποια μεμονωμένα περιστατικά υποτροπών. Επιπλέον να τονιστεί, ότι το να είναι κανείς εξαρτημένος από μια ουσία υποκατάστασης δεν είναι καλό, αλλά δεν είναι το χειρότερο που μπορεί να του συμβεί, καθότι για κάποιους ανθρώπους, το να έχουν εξάρτηση από μία ουσία είναι το λιγότερο, όταν κινδυνεύουν καθημερινά είτε να μπουν στη φυλακή είτε να κολλήσουν μολυσματικές νόσους (AIDS, ηπατίτιδες κ.ά.) είτε να πεθάνουν από υπερβολική δόση.
Πώς πιστεύετε ότι θα επιδράσει στους εξαρτημένους χρήστες, καθώς επίσης και στον ευρύτερο πληθυσμό η πιθανή αποποινικοποίηση της κάνναβης και άλλων παράνομων ουσιών;
Οι γνώμες διίστανται. Παρατηρείται ότι και καλό θα κάνει μία τέτοια κίνηση που πιθανότατα θα βγάλει τους πειραματιζόμενους χρήστες από την παράνομη μαύρη αγορά, όμως η κοινή γνώμη δεν είναι καθόλου έτοιμη για κάτι τέτοιο. Ο κίνδυνος να δυναμιτιστεί το μέτρο και να δούμε ακραίες συμπεριφορές που με τη σειρά τους θα πυροδοτήσουν σαν ντόμινο ακραίες αντιδράσεις, είναι υπαρκτός. Από το γεγονός, βέβαια, ότι κάποιος για μία πολύ μικρή ποσότητα μπορεί να βρεθεί στη φυλακή όπου εκεί «σπρώχνουν» ηρωίνη διατρέχοντας έτσι μεγαλύτερο κίνδυνο βλάβης, προκύπτει ότι σε τέτοιες περιπτώσεις η αποποινικοποίηση των ουσιών βοηθάει. Φυσικά, δε μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι αν αποποινικοποιηθεί η κάνναβη, θα μειωθεί και ο κίνδυνος δοκιμής της από τους εφήβους.
Η χρήση ναρκωτικών είναι στενά συνδεδεμένη με την εκπόρνευση. Με βάση τα πρόσφατα γεγονότα που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας με τις οροθετικές ιερόδουλες, ποιά είναι η δράση και η στάση του ΟΚΑΝΑ σε τέτοιου είδους φαινόμενα;
Το περιθώριο είναι ένα. Ο πιο διαδεδομένος τρόπος εξασφάλισης της ουσίας πάντα ήταν η εκπόρνευση. Όσον αφορά στα πρόσφατα γεγονότα που ήρθαν στην επικαιρότητα, τα συγκεκριμένα κορίτσια που συνελήφθησαν δεν ήταν κατ’ επάγγελμα ιερόδουλες που είχαν AIDS, αλλά εξαρτημένες, οι οποίες εκπορνεύονταν για να βρουν τη δόση τους. Άρα, το πιθανότερο είναι ο ιός να μεταδόθηκε μέσω της χρήσης. Για τις κοπέλες αυτές που ενδιαφέρθηκαν να μπουν σε πρόγραμμα υποκατάστασης έχουν δρομολογηθεί, και για κάποιες έχουν ήδη ολοκληρωθεί, οι διαδικασίες ένταξης στο πρόγραμμα κατά προτεραιότητα, καθώς όσοι είναι φορείς του AIDS έχουν προτεραιότητα στις λίστες αναμονής. Η δράση μας επεκτείνεται μέσω των ομάδων «δουλειά στο δρόμο» (streetwork) όπου μοιράζουμε σύριγγες και προφυλακτικά, γιατί σε μία τέτοια στιγμή έξαρσης της επιδημίας δε μπορούμε να ποντάρουμε σε μακροχρόνια μέτρα που θα αποδώσουν, αλλά πρέπει άμεσα να σταματήσουμε τη μετάδοση, διαφορετικά, ενώ το φαινόμενο είναι περιορισμένο στην Αττική, θα αρχίσει να εξαπλώνεται και εκτός Αττικής.
Είστε ικανοποιημένοι από το επίπεδο εθελοντικής προσφοράς στο έργο σας;
Έχουμε πολλά αιτήματα για παροχή εθελοντικών υπηρεσιών και τα αξιοποιούμε. Απ’ την άλλη πλευρά, νομίζω ότι στην Ελλάδα ο εθελοντισμός είναι μια έννοια που δεν ανταποκρίνεται στον ορισμό που δίνεται διεθνώς. Το προφίλ των ανθρώπων που προσφέρουν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους στον ΟΚΑΝΑ είναι νέοι, συνήθως πτυχιούχοι που επιθυμούν να αποκτήσουν εμπειρία. Δεν έχουμε παροχή εθελοντικών υπηρεσιών από εργαζόμενους ή τουλάχιστον ο μεγάλος όγκος δεν είναι εργαζόμενα άτομα, εκτός από πολύ συγκεκριμένες δράσεις, τύπου εργαστηρίων. Εδώ, η προσφορά δεν είναι έτσι όπως την αντιλαμβάνεται η Ευρώπη. Στα πλαίσια αυτά, 20 άτομα προσέφεραν εθελοντικά υπηρεσίες στον ΟΚΑΝΑ το 2010, ενώ το 2011 ο αντίστοιχος αριθμός ήταν 12 άτομα.
Τι κάνει ο ΟΚΑΝΑ σχετικά με τον τομέα της πρόληψης;
Ο ΟΚΑΝΑ, αναγνωρίζοντας ως τη σημαντικότερη παράμετρο για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών τον τομέα της πρόληψης, σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, έχει αναπτύξει ένα εκτεταμένο δίκτυο Κέντρων Πρόληψης σε όλη την Ελλάδα, το οποίο αριθμεί σήμερα 71 Κέντρα Πρόληψης σε 49 νομούς. Τα κέντρα αυτά είναι βασισμένα στη φιλοσοφία της αγωγής και προαγωγής της υγείας και απευθύνονται σε μαθητές και εφήβους, σε γονείς, σε εκπαιδευτικούς, σε ειδικές πληθυσμιακές ομάδες (παλιννοστούντες, πρόσφυγες, φυλακισμένους κ.ά.), σε επαγγελματίες υγείας, σε στρατευμένους, σε στελέχη των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας καθώς και στην ευρύτερη κοινότητα.
Ποιο είναι το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζεται στο έργο σας;
Σε επίπεδο οργάνωσης και γραφειοκρατίας, ότι προβληματικό συμβαίνει παντού, συμβαίνει και σε μας. Επίσης, σημαντικό πρόβλημα στη λειτουργία μας αντιμετωπίζουμε από την έλλειψη πόρων. Αυτό, όμως, που θα αναδεικνύαμε ως πρόβλημα είναι ότι η επιστήμη αποκτά μια ιδεολογική χροιά στην περίπτωση των εξαρτήσεων και υπάρχουν βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις, σχετικά με το τι είναι απεξάρτηση και τι δεν είναι, τι είναι καλό και τι κακό. Είναι πρόβλημα να χρησιμοποιείς την επιστήμη για να τεκμηριώνεις άλλου είδους αντιδράσεις. Ο ΟΚΑΝΑ έχει έρθει πολλές φορές αντιμέτωπος με τις αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών στην προοπτική της λειτουργίας μονάδων λόγω του φόβου των πολιτών για πρόκληση κοινωνικής όχλησης ή διευκόλυνση παραβατικών συμπεριφορών, που αυθαίρετα έχουν συνδεθεί με τη λειτουργία των μονάδων του ΟΚΑΝΑ. Πρόκειται για μια κακοπροαίρετη ερμηνεία του τι κάνει ο ΟΚΑΝΑ σε συνδυασμό με το λανθασμένο ισχυρισμό ότι δε γίνεται θεραπεία και πλήρης απεξάρτηση στις μονάδες μας. Καλό είναι να ξεκαθαρίσουμε, ότι για τον ΟΚΑΝΑ, θεραπεία δεν είναι μόνο η απεξάρτηση αλλά και το να παρέχεις υπηρεσίες θεραπείας και αναβάθμισης της υγείας ενός εξαρτημένου. Οι μονάδες του παρέχουν υπηρεσίες υγείας σε θεραπευόμενους, οι οποίοι αποτελούν άλλον πληθυσμό από αυτόν των ενεργών χρηστών που συχνάζουν στις «πιάτσες». Η αντιμετώπιση της τοξικοεξάρτησης απαιτεί μια προσέγγιση πιο επιστημονική και με λιγότερες ιδεοληψίες, σε ένα κομμάτι τόσο ευαίσθητο, σε μία ευπαθή ομάδα, η οποία δεν έχει φωνή, δεν είναι οργανωμένη και δε μπορεί να σταθεί και να αρθρώσει το δικό της λόγο.
Ποιες είναι οι δικές σας πρωτοβουλίες για συνεργασία με άλλους αρμόδιους φορείς και πόσο ικανοποιημένοι είστε από το επίπεδο συνεργασίας;
Ο θεσμός των κέντρων πρόληψης βασίστηκε στη συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, γεγονός που αποδεικνύει στοιχεία καλής συνεργασίας. Επίσης, σε αυτή τη φάση συνεργαζόμαστε με το Κέντρο Πρόληψης «Αθηνά- Υγεία», τις ΜΚΟ «Θετική Φωνή», «Κέντρο ζωής», «PRAKSIS» και «Γιατροί του Κόσμου» για την εντατικοποίηση των εξορμήσεων προσέγγισης ενεργών χρηστών στο δρόμο. Αυτές οι ομάδες «streetwork» έχουν σαν στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για την ένταξη των χρηστών σε θεραπευτικά προγράμματα και μέχρι τότε, τη διανομή στοιχειωδών μέτρων προφύλαξης προς αποφυγή μετάδοσης μολυσματικών νόσων. Εντούτοις, οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι δε συνεργάστηκαν όλοι οι φορείς που θα μπορούσαν να συνεργαστούν. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η συνεργασία δεν είναι κάτι το αυτονόητο. Παρόλα αυτά, όταν δομείται μια συνεργασία, είναι πολύ λειτουργική. Έχουμε εμπειρίες από δίκτυα που συστάθηκαν και λειτούργησαν, έχουμε όμως και εμπειρίες μη διάθεσης συνεργασίας.
Θα μπορούσατε να αναφέρετε συνοπτικά κάποιες «καλές πρακτικές» (βελτιστοποίησης) που μπορούν να ακολουθήσουν και άλλες οργανώσεις που ασχολούνται με αυτό το θέμα;
Πολλές διαθέσιμες θέσεις θεραπείας και εύκολη πρόσβαση στους χώρους αυτούς, δηλαδή, αν κάποιος κινητοποιήθηκε «σήμερα» για θεραπεία, «σήμερα» να κάνει την αίτησή του στον αρμόδιο φορέα και «αύριο» να είναι μέσα στο θεραπευτικό πρόγραμμα. Επίσης, καλό είναι να εφαρμοστεί άμεσα, όπως γίνεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, η δημιουργία χώρων ασφαλούς χρήσης των ενεργών χρηστών, οι οποίοι θα λαμβάνουν ιατρική παρακολούθηση, φροντίδα και υποστήριξη, γεγονός που θα μειώσει δραματικά τους θανάτους, τις επιβλαβείς συνέπειες στην υγεία των χρηστών, την κοινωνική όχληση και θα δημιουργήσει ασπίδα προστασίας της δημόσιας υγείας και της ασφάλειας, που δικαιούται ο κάθε πολίτης. Επίσης, βέλτιστη πρακτική αποτελεί η αξιοποίηση πρωτοβουλιών κοινωνικής ευθύνης και αλληλεγγύης, φορέων και ιδιωτών, για την υλοποίηση επιμέρους δράσεων, καθώς επίσης και η δημιουργία ενός αποτελεσματικού δικτύου συνεργασίας και διασύνδεσης με άλλους φορείς.
Τι θα προτείνατε αυτή την περίοδο ως θέματα που πρέπει να απασχολήσουν τη δημόσια διαβούλευση και την τοπική αυτοδιοίκηση; Έχετε μία «ατζέντα» να προτείνετε;
Αρχικά, να γίνει μια αξιολόγηση των πολιτικών που εφαρμόζονται για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών. Επίσης, να αξιολογηθεί το κόστος των πολιτικών αυτών σε συνάρτηση με τη ωφέλειά τους. Να γίνει ένας εξορθολογισμός των δαπανών. Οικονομικές μελέτες δείχνουν ότι η θεραπεία των εξαρτημένων κοστίζει πολύ λιγότερο από το να μην υποβάλλονται τα άτομα σε θεραπεία ή να φυλακίζονται. Κάθε ευρώ που επενδύεται σε προγράμματα θεραπείας, αποφέρει 7 με 10 ευρώ λόγω οικονομίας του κόστους της παραβατικότητας, που συνδέεται με τα ναρκωτικά. Το κόστος φυλάκισης αποδεικνύεται περίπου δέκα φορές υψηλότερο από το κόστος θεραπείας. Γι’ αυτό το λόγο, θα προτείναμε εναλλακτικά της φυλάκισης μέτρα καθώς, επίσης, και παροχή υπηρεσιών θεραπείας υποκατάστασης σε έγκλειστους χρήστες. Επιπρόσθετα, η πολιτεία θα πρέπει να προβεί σε θαρραλέες λύσεις, που θα ανακουφίσουν τόσο τους χρήστες όσο και το κέντρο της πόλης, γιατί μέχρι στιγμής, τα μέτρα που εφαρμόζονται στοχεύουν στην απομάκρυνση των πληθυσμών από επιλεγμένα σημεία, γεγονός που οδηγεί στη συνεχιζόμενη μετακίνηση της «πιάτσας» από σημείο σε σημείο. Άρα, λοιπόν, θα βοηθούσε σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση, η διαθεσιμότητα θέσεων θεραπείας και η διευκόλυνση της δημιουργίας μονάδων και ελεγχόμενων χώρων προένταξης για τους χρήστες. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να συναισθανθεί ότι και οι εξαρτημένοι είναι πολίτες της και όχι πολίτες χωρίς πατρίδα. Όπως σέβεται τον καρδιοπαθή, έτσι να σέβεται και να προασπίζει τα δικαιώματα του εξαρτημένου ατόμου καθώς, επίσης, και το δικαίωμα του στη θεραπεία συμβάλλοντας έτσι και στον αποστιγματισμό του. Δυστυχώς, ο εξαρτημένος δεν έχει οργανωμένη φωνή, γιατί είναι όλη μέρα στη «γύρα» και αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας. Για παράδειγμα, ο καρδιοπαθής μπορεί να οργανωθεί και να εκφράσει την κοινή θέση όλων των καρδιοπαθών στο τι απαιτούν από την πολιτεία, ο εξαρτημένος δε μπορεί. Η ίδια η κοινωνία οφείλει να μεριμνήσει γι’ αυτούς δημιουργώντας συνθήκες εύκολης πρόσβασης στους χώρους θεραπείας, ενισχύοντας τις υπηρεσίες μείωσης της βλάβης και εντατικοποιώντας τη «δουλειά στο δρόμο». Τέλος, να αναφέρουμε ότι η πολυπαραγοντικότητα του φαινομένου των ναρκωτικών απαιτεί συντονισμό και συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Πέρα από την εφαρμογή ενιαίας συντονισμένης εθνικής πολιτικής για τα ναρκωτικά, πρέπει να επιδιώκεται και η ισόρροπη ανάπτυξη πολιτικών μείωσης της ζήτησης και της προσφοράς ναρκωτικών και η αξιολόγηση της εφαρμογής τόσο των επιμέρους δράσεων όσο και της συνολικής πολιτικής, ώστε να είναι δυνατή η αναθεώρηση και η βελτίωση της αποτελεσματικότητάς της.
1031: Γραμμή Άμεσης Κοινωνικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης στα Προβλήματα των Ναρκωτικών. Λειτουργεί από Δευτέρα έως Παρασκευή, ώρες 08:00-16:00.
Οι απαντήσεις των ερωτήσεων είναι προϊόν της συνέντευξης καθώς και κειμένων από έντυπα του ΟΚΑΝΑ.
