Γράφει η Αναστασία Πρίφτη,
Κοινωνική Ανθρωπολόγος
Η πρόσφατη έκρηξη βόμβας στο εμπορικό κέντρο Mall στο Μαρούσι δημιούργησε στο μυαλό μου ένα διαφορετικό θόρυβο, ο οποίος μετεξελίχθηκε γρήγορα σε ευρύτερο κοινωνικό προβληματισμό. Επίκεντρο του προβληματισμού δεν ήταν οι τρομοκρατικές ενέργειες, τα αίτια και τα αποτελέσματά τους, αλλά μία φράση που υπογράμμισα στην είδηση του γεγονός, η φράση «πολυσύχναστο κέντρο». Όντως το Mall είναι ένα μεγάλο αποκεντρωμένο πολυσύχναστο εμπορικό κέντρο και ψυχαγωγικός σταθμός, το οποίο εξακολουθεί να ανθεί ακόμα σε αυτές τις χαλεπές ημέρες ικανοποιώντας τις ανάγκες του πολίτη – καταναλωτή.
Το ζητούμενο και ο δικός μου προβληματισμός είναι πώς ο πολίτης – καταναλωτής θα αναζητήσει νέους πιο δημιουργικούς χώρους συνάντησης, χώρους ικανούς να ενεργοποιήσουν τις δυνατότητές του και να φιλοξενήσουν δράσεις κοινωνικού ακτιβισμού και αυτόνομης έκφρασης συνυφασμένες με τις εκκολαπτόμενες ανάγκες της εποχής.
Οι ευκαιρίες για να αλλάξουμε χώρους συνάντησης και επικοινωνίας είναι πολλές αρκεί να το θελήσουμε και να το επιδιώξουμε. Η πρόσφατη πρωτοβουλία για την πραγματοποίηση της καθιερωμένης συνάντησης συντακτών της «Social Activism Αθηνών» σε έναν ανοικτό δημόσιο χώρο (στο «Πεδίο του Άρεως») είναι ένα δείγμα θέλησης για αλλαγή με ορίζοντα νέους πιο δημιουργικούς δρόμους. Το αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής χώρου συνάντησης ήταν η κατάθεση μίας ολοκληρωμένης πρότασης αξιοποίησης του Πάρκου, με στόχο την πλήρη αξιοποίηση αυτού του δημόσιου αγαθού και την μετατροπή του πολίτη σε ενεργό και ενεργοποιό υποκείμενο της πόλης του.
Αρχαία και σύγχρονα κέντρα κοινωνικής συνεύρεσης
Οι χώροι κοινωνικής συνεύρεσης και επικοινωνίας μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο τόσο στην προσωπική ανάπτυξη του κάθε πολίτη όσο και στην αναζωογόνηση της ζωής στην πόλη του. Μια βόλτα στην αρχαία αθηναϊκή Αγορά είναι ικανή να μας πείσει για τη δύναμη που έχουν οι κατάλληλοι χώροι συνάντησης. Σε αυτό το σημείο δένονταν όλα τα νήματα της αθηναϊκής ζωής, αφού εκεί ήταν η καρδιά της πόλης, ένα είδος μικρής πόλης στο εσωτερικό της μεγάλης. Η «πόλις» φαίνεται ότι ταυτίζονταν με την Αγορά, ως χώρο εμπορικής, πολιτικής, θεσμικής, πολιτειακής αλλά και θρησκευτικής δραστηριότητας. Η λειτουργία αυτή της Αγοράς στην πορεία της ιστορίας, κατά το δυτικό Μεσαίωνα, περιορίστηκε στην εμπορική δραστηριότητα μέσα από τη συντεχνιακή οργάνωση της παραγωγής και κατανάλωσης. Σήμερα στη μεταβιομηχανική πλέον εποχή η μαζική παραγωγή και κατανάλωση έχει επιβάλλει τα μεγάλα εμπορικά κέντρα ως χώρους συνάντησης και ψυχαγωγίας γεγονός που σταδιακά με βάση τα νέα δεδομένα των ημερών φαίνεται να αλλάζει.
Παρατηρούμε στη σημερινή Αθήνα ότι εκτός από τα μεγάλα εμπορικά κέντρα, τη σύγχρονη Αγορά, έχουν διαμορφωθεί και αναζωογονηθεί ταυτόχρονα ολόκληρες γειτονιές και χώροι με στόχο να αποτελέσουν κέντρα κοινωνικής συνεύρεσης και ψυχαγωγίας. Έτσι έχουμε παρεμβάσεις τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην περιοχή Ψυρρή, στο Μεταξουργείο, τον Κεραμικό και το Γκάζι. Ειδικά στο Γκάζι έχουμε μία επιτυχημένη παρέμβαση του Δήμου Αθηναίων με τη δημιουργία της «Τεχνόπολις», στις εγκαταστάσεις του πρώην εργοστασίου φωταερίου, ενός χώρου που συγκεντρώνει όλο το χρόνο πληθώρα πολιτιστικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων για όλες τις ηλικίες και τα γούστα.
Αυτές οι παρεμβάσεις για δημιουργία χώρων συνάντησης, ψυχαγωγίας και πολιτισμικής έκφρασης δεν είναι καινούρια τάση. Παρατηρείται τόσο στην πόλη μας όσο και σε άλλες μεγαλουπόλεις του εξωτερικού, όπου η ανάγκη αναζωογόνησης μίας περιοχής οδήγησε στη δημιουργία ειδικών συνεργειών μεταξύ της τοπικής αυτοδιοίκησης, οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και ιδιωτών. Έτσι δημιουργήθηκαν τα λεγόμενα «επίκεντρα πολιτισμού» ή όπως είναι διεθνώς γνωστά τα «cultural quarters» ή «cultural clusters».
Το ζητούμενο όμως είναι ποιος καθορίζει τη χρήση αυτών των χώρων και κατά πόσο αφορούν και εκφράζουν τον ίδιο τον πολίτη. Στο παρόν κείμενο ο στόχος είναι να αναδειχθεί η τάση για πολιτιστική και κοινωνική αναζωογόνηση μιας περιοχής ως μια αναπτυξιακή κίνηση η οποία θα προέρχεται και θα διαμορφώνεται με βάση τις ανάγκες και τις προτάσεις των ίδιων των πολιτών.
Βιώσιμη Ανάπτυξη και Ταυτότητα της πόλης
Οι προσπάθειες που πραγματοποιούν οι ενδιαφερόμενοι φορείς για την αναβάθμιση της εικόνας της Αθήνας και τη διαμόρφωση κέντρων συνάντησης των πολιτών και των επισκεπτών της είναι σημαντικές. Αναμφισβήτητα η δραστηριότητα διαφόρων πολιτιστικών οργανισμών (μουσεία, θέατρα, αίθουσες συναυλιών, γκαλερί, κ.ά.), επαγγελματιών του χώρου της ψυχαγωγίας αλλά και της τοπικής αυτοδιοίκησης (πολιτιστικά κέντρα, λέσχες φιλίας κ.α.) μπορεί να αποτελέσει παράγοντα οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής αναζωογόνησης μιας περιοχής. Όμως, αν αυτή η προσπάθεια δεν γίνει συντονισμένα με βάση ένα κοινό όραμα, μία στρατηγική κινδυνεύει να γίνει πεδίο πειραματισμών για να «περνάμε το χρόνο μας».
Και εδώ είναι που πιστεύω ότι τον πρώτο λόγο μπορεί να έχουν η τοπική αυτοδιοίκηση σε συνεργασία με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, διότι αυτές αφουγκράζονται πρώτες τον πολίτη και τις ανάγκες του. Η ανάγκη για επικοινωνία θεωρείται μάλλον δεδομένη, η ανάγκη όμως για δημιουργικό διάλογο και δραστηριοποίηση γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη. Με βάση αυτές τις ανάγκες οι πολίτες αναζητούν σήμερα ανοικτούς στο κοινό χώρους συνάντησης, πολιτισμικής έκφρασης και δράσης. Δεν ικανοποιείται ο σύγχρονος πολίτης από «ψυχαγωγικά πάρκα» από χώρους κατανάλωσης. Επί τω πλείστον, αυτά τα πρότυπα φαίνεται ότι φθίνουν με τον καιρό.
Η βιώσιμη ανάπτυξη μιας περιοχής και η αναβάθμιση της ζωής των κατοίκων της οφείλει να γίνεται με γνώμονα έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό, στον οποίο να προβλέπονται οι ανάγκες, να προβάλλονται τα δυνατά στοιχεία μίας περιοχής και εξασφαλίζεται η χρηστή διαχείριση όλων των διαθέσιμων πόρων. Κατ’ αυτό τον τρόπο, μπορεί να αναδειχθεί η ταυτότητα μιας περιοχής και των ανθρώπων της, μία ταυτότητα συνυφασμένη τόσο με πολιτιστική κληρονομιά όσο και με τη σύγχρονη δημιουργία και τις νέες πρωτοβουλίες. Ένας συνολικός σχεδιασμός είναι ικανός να ενεργοποιήσει όλους τους διαθέσιμους πόρους προβλέποντας από τη μία την αποφυγή ενδεχόμενων αρνητικών επιπτώσεων και από την άλλη τη συνετή και αειφόρο ανάπτυξη. Και όλα αυτά με γνώμονα την προσωπική «αφήγηση» των ίδιων των κατοίκων για την πόλη τους.
Το ζητούμενο είναι η ευαισθητοποίηση και η κινητοποίηση των πολιτών για τη συμμετοχή τους σε πρωτοβουλίες, όπως αυτή που κατατέθηκε ως πρόταση αξιοποίησης του πάρκου «Πεδίον του Άρεως» από τη «Social Activism», ικανές να διαμορφώσουν τα μέτρα και τα σταθμά για την ανάπτυξη της πόλης τους και των ιδίων. Ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης, με τη συνέργεια των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, θεωρείται καθοριστικός διότι έχει τη δυνατότητα να υποστηρίξει, να ενθαρρύνει, να συντονίσει και να ενεργοποιήσει τους κατάλληλους ανθρώπινους και υλικούς πόρους.
Έτσι μέσω της ενεργοποίησης των διαθέσιμων πόρων, της πρόβλεψης για την λειτουργική ανταποδοτικότητα τους, τη διαμόρφωση των κατάλληλων συνεργασιών, το συντονισμό των πρωτοβουλιών και τη θέληση των πολιτών μπορούμε να ζωντανέψουμε νέα σημεία συνάντησης, νέες «Αγορές» στην πόλη μας ως άξιοι σύγχρονοι ενεργοί πολίτες της.
Πηγές:
Παπασυμεών Χ., Φραγκόπουλος Γ. (14-1-2013), « Μετασχηματισμοί στις πόλεις: Από την Αρχαία αγορά στα mall» .
Καραχάλης Ν. και Δέφνερ Α., (12-12-2012), «Η συγκέντρωση πολιτιστικών δραστηριοτήτων σε κεντρικές περιοχές της πόλης και ο ρόλος του city branding: Η περίπτωση της Αθήνας» .
Καραμπέκου Λ., κ.ά. (25-7-2012), «Ο Τοπικός πολιτισμός ως μοχλός ανάπτυξης: Η περίπτωση της περιφέρειας Ηπείρου» .
Μπουρτζάλα Γ., (17-1-2013), « Το Πεδίον του Άρεως ως Θεματικό Πάρκο κοινωνικής, οικολογικής και πολιτιστικής δράσης» .
Στάμου Ν, (11-1-2013), «Περιπατητικές συσκέψεις στο Πεδίο του Άρεως».