Συνέντευξη της προέδρου του Συμβουλίου Ένταξης Μεταναστών, Μαρίας Κουβέλη,
στην Άντρη Γεωρνταμιλή, Επικοινωνία και Media
Μικρασιάτες πρόσφυγες στο Θησείο – 1923 – η φωτογραφία αλιεύθηκε από το προφίλ του περιοδικού «Ιστορία Εικονογραφημένη» στο Facebook
Δεκαετίες τώρα, σ’ αυτή την πόλη μαζευτήκαμε πολλοί μετανάστες. Πόσοι να ναι άραγε οι βέροι Αθηναίοι; Κάποτε έφταναν στην Αθήνα χτιστάδες από την Ανάφη, αργότερα Μικρασιάτικες πρόσφυγες, έπειτα κάθε λογής επαρχειοτόπουλο που έψαχνε την τύχη του στην μεταπολεμική Αθήνα.
Σήμερα, η Αθήνα συγκεντρώνει και πάλι πληθώρα μεταναστών, αυτή τη φορά από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, της Ασίας, της Αφρικής. Πόσο εύκολο είναι να συνυπάρξουν και να αλληλεπιδράσουν τόσες κουλτούρες; Πώς εντάσσονται οι πολίτες μεταναστευτικής καταγωγής στην τοπική κοινωνία; Πώς τους υποδέχεται ο Δήμος Αθηναίων και ποιος ο ρόλος του Συμβουλίου Ένταξης Μεταναστών (Σ.Ε.Μ.); Συναντήσαμε την δικηγόρο, δημοτική σύμβουλο και πρόεδρο του Συμβουλίου Ένταξης Μεταναστών, Μαρία Κουβέλη η οποία μας μίλησε για το σχετικά πρόσφατα θεσμοθετημένο όργανο του οποίου προΐσταται στο Δήμο της Αθήνας.
***
Ας δούμε τι ορίζει ο νέος νόμος λοιπόν!
Με το νόμο του Καλλικράτη για πρώτη φορά ένα όργανο θεσπίζεται από την ίδια την πολιτεία σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης στον οποίο εκπροσωπούνται οι οργανωμένες κοινότητες μεταναστών. Σύμφωνα με το άρθρο 78 του ν.3852/2010, το Σ.Ε.Μ. συγκροτείται με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου και αποτελείται από 11 τακτικά μέλη που διατηρούν άμισθες θέσεις. Ως μέλη του ορίζονται δημοτικοί σύμβουλοι, εκπρόσωποι φορέων μεταναστών οι οποίοι επιλέγονται βάσει κανονισμού, που ψηφίζεται από το Δημοτικό Συμβούλιο καθώς και εκπρόσωποι κοινωνικών φορέων της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στα θέματα των μεταναστών. Το έργο του είναι η ανάδειξη των ζητημάτων των μεταναστών που διαβιούν μόνιμα στον οικείο δήμο μεταξύ των οποίων και τα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουν με τις δημόσιες και δημοτικές αρχές. Επίσης, λαμβάνει πρωτοβουλίες σχετικά με το Δήμο και υποβάλει προτάσεις για την διοργάνωση εκδηλώσεων που ως σκοπό έχουν την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και τη βελτίωση της διαδικασίας ένταξης. Καταγράφηκε εξ αρχής ως πρόβλημα ότι ο προβλεπόμενος αριθμός των μελών του Σ.Ε.Μ. ήταν ιδιαίτερα μικρός, πόσο μάλλον για το Δήμος Αθηναίων, όπου διαβιούν οι περισσότεροι πολίτες μεταναστευτικής καταγωγής και δραστηριοποιείται η πλειονότητα των οργανωμένων κοινοτήτων των μεταναστών. Όπως θα δούμε, κάτι τέτοιο σε ένα βαθμό ξεπεράστηκε. Ειδικότερα, η κ. Κουβέλη ανέφερε: «Εδώ είναι σαφές ότι ο νόμος είναι διακηρυκτικός. Ο νομοθέτης κάνει ένα πρώτο βήμα μετά από 20 χρόνια μεταναστευτικών ροών, αλλά από την άλλη, δεν υπάρχουν εγκύκλιοι, δεν υπάρχει μια υποστήριξη που να ορίζει παραδείγματος χάριν, τον τρόπο επιλογής των εκπροσώπων, δεν υπάρχει διαβάθμιση στον αριθμό των μελών ανάλογα με την πόλη, ούτε ορίζεται υποχρέωση πόρων, άρα η ύπαρξη κωδικών στο δημόσιο λογιστικό των δήμων. Ειδικά, το τελευταίο αναφορικά με την έλλειψη πόρων που είναι μεγάλο μειονέκτημα συμβαίνει γιατί το Σ.Ε.Μ. ορίζεται ότι λειτουργεί ως συμβουλευτικό όργανο και ως οιονεί ελεγκτικός μηχανισμός. Πρέπει να προτείνει δράσεις στον Δήμο και ο Δήμος αποφασίζει για το τι υλοποιεί και τι όχι.» Από κει και πέρα, τα διάφορα προβλήματα που δημιούργησε το θεσμικό πλαίσιο ξεπεράστηκαν αφενός με την άμεση ενεργοποίηση του θεσμού και αφετέρου λειτουργώντας και εμπειρικά. Ο Δήμος, δηλαδή, αξιοποίησε την γνώση και εμπειρία ανθρώπων όπως η κ. Κουβέλη η οποία διατηρώντας και την επαγγελματική ιδιότητα του δικηγόρου μπόρεσε να συνδράμει άμεσα ως προς την σύνταξη καταστατικού και την έρευνα μιας σειράς νομικών ή μη ζητημάτων και διαδικασιών. Οπότε μετά από 3 μήνες ανθρωπογεωγραφικής αναζήτησης, τον Απρίλη του 2011 συγκροτήθηκε το Σ.Ε.Μ. και ταυτόχρονα ψηφίστηκε και ο Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας του. «Αυτό το οποίο εμείς, ως Δήμος κάναμε προκειμένου να έχουμε μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αντιπροσώπευση των κοινοτήτων των μεταναστών ήταν να θέσουμε κάποια κριτήρια για τη συμμετοχή. Το πρώτο κριτήριο ήταν το γεωγραφικό σε συνδυασμό με το πληθυσμιακό. Δηλαδή, θέλαμε να υπάρχουν κοινότητες οι οποίες να προέρχονται από την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική και επίσης, λόγω του περιορισμού των μελών προτιμήσαμε να υπάρχουν θεσμικοι εκπρόσωποι κοινοτήτων. Άλλο ένα κριτήριο για την εκπροσώπηση ήταν το νομικό, δηλαδή ως Δήμος απευθυνθήκαμε σε οργανωμένες κοινότητες, αναγνωρισμένες από το πρωτοδικείο της Αθήνας, είτε υπο την μορφή Μη Κερδοσκοπικής Αστικής Εταιρείας, είτε υπό τη μορφή σωματείου. Τέλος, το πέμπτο κριτήριο ήταν η συμμετοχή και γυναικών, ως εκπροσώπων μεταναστευτικών κοινοτήτων. Με βάση αυτά τα κριτήρια και με δεδομένη την συμμετοχή μελών από την αντιπολίτευση προβλέψαμε σύμφωνα με τον Κανονισμό την ύπαρξη 11 τακτικών μελών, 11 αναπληρωματικών και ανοικτό αριθμό συνεργαζόμενων μελών με δυνατότητα συμμετοχής σε όλες τις εργασίες του Συμβουλίου. Με τον μεγάλο αριθμό των παρατάξεων που εκπροσωπούνται στον Δήμο της Αθήνας και την πληθώρα των κοινοτήτων ο αριθμός των 11 τακτικών μελών που ορίζει ο νόμος θα ήταν εξαιρετικά περιοριστικός και θα μείωνε στο ελάχιστο την εκπροσώπηση των κοινοτήτων. Έτσι, αυξήσαμε την εκπροσώπηση και των κοινοτήτων των μεταναστών και των παρατάξεων σημειώνοντας ότι απευθυνθήκαμε σε όλες εκτός από την Χρυσή Αυγή και αυτό ήταν μια αμιγώς πολιτική απόφαση από πλευράς μας.»
Ποιοι συμμετέχουν αυτή τη στιγμή
Στο Συμβούλιο μέχρι τώρα συμμετέχουν εκτός από τους δημοτικούς συμβούλους, το «Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών», η «Ομοσπονδία Αλβανικών Συλλόγων στην Ελλάδα», η Ένωση Φιλιππινέζων Μεταναστών Ελλάδος «ΚΑΣΑΠΙ», ο «Σύλλογος Αφγανών Νομίμων Μεταναστών και Προσφύγων στην Ελλάδα», η Κοινότητα των Ουκρανών στην Ελλάδα «Η Γη του Πελαργού», η «Οργάνωση Γυναικών από τη «Νιγηρία», η «Ένωση Αιγυπτίων Εργαζομένων στην Ελλάδα», ο «Ελληνοπακιστανικός Σύλλογος», ο «Πολιτιστικός Σύλλογος Μπαγκλαντές», ο «Ελληνομολδαβικός Επιμορφωτικός Σύνδεσμος Φιλίας των Μολδαβών και φιλομολδαβών της Αθήνας», οι «Ενωμένες Γυναίκες της Αφρικής», η «Ένωση Σομαλών Ελλάδος» και η Πακιστανική Κοινότητα Ελλάδος «Η Ενότητα». Από πλευράς Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων συμμετέχουν επίσης, η “Praksis”, η «Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και η “ASANTE”. Η τελευταία μάλιστα, συγκροτείται από παιδιά μεταναστών δεύτερης γενιάς, Έλληνες υπηκόους, αφρικανικής καταγωγής που έχουν σημαντική δράση πάνω στο ζήτημα της μετανάστευσης.
Τα προβλήματα που προκύπτουν
«Ένα πρόβλημα που εντοπίζεται είναι ότι σε ένα όργανο που συγκροτείται και λειτουργεί στο επίπεδο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης όπως το Σ.Ε.Μ., το οποίο ενώνει τόσες διαφορετικές κοινότητες υπό την «ιδιότητα του μετανάστη», ζητούμενο είναι η κτήση κοινής συνείδησης, λόγω πολιτιστικών διαφορών από κοινοτητα σε κοινότητα. Κάθε μεταναστευτική κοινότητα αντιμετωπίζει διαφορετικού τύπου προβλήματα ένταξης. Ας σκεφτούμε για παράδειγμα, τι προβλήματα ένταξης μπορεί να έχει η κοινότητα του Πακιστάν σε σχέση με την κοινότητα της Μολδαβίας συγκρίνοντας και τα στερεότυπα που υπάρχουν σε κάθε ειδική περίπτωση στην ελληνική κοινωνία. Τα παιδιά των μεταναστών, επίσης, εντάσσονται αυτοματα. Φαίνεται μάλιστα, τα παιδιά να ενδιαφέρονται πιο πολύ για την αφομοίωση και όχι απλά για την ένταξη πράγμα που αποτελεί και μια κοινωνική άμυνα και αναγκαιότητα βέβαια.»
«Είναι επίσης, σχεδόν αυτονόητο ότι αγκάθι αποτελεί και η αποδυνάμωση των πόρων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Σε αυτό το επίπεδο λοιπόν, ό,τι κάνει το Σ.Ε.Μ. το κάνει σε συνεργασία με φορείς του Δήμου, με τις κοινότητες και με την υποστήριξη εθελοντών. Ο Δήμος μπορεί και υλοποιεί προγράμματα μέσω άλλων φορέων του και να αντλεί πληροφορίες και ανθρώπινο δυναμικό από το ΣΕΜ, αλλά τυπικά το Σ.Ε.Μ. είναι συμβουλευτικό όργανό και δεν υλοποιεί από μόνο του προγράμματα και δράσεις, αν και συχνά έχουμε υπερβεί τις αρμοδιότητες μας. Πιο ειδικά, στενή συνεργασία έχουμε με τον Ο.Π.Α.Ν.Δ.Α. που είναι μεγάλος και σημαντικός οργανισμός, όπως επίσης με την «Τεχνόπολη» και τον Ραδιοφωνικό Σταθμό του Δήμου Αθηναίων «9.84 fm». Επίσης, το Κ.Υ.Α.Δ.Α. (Κέντρο Υποστήριξης Αστέγων Δήμου Αθηναίων) και ο «Κόμβος Αλληλοβοήθειας» είναι υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων που λειτουργούν χωρίς διακρίσεις βοηθώντας όποιον άνθρωπο έχει ανάγκη.
Ως προς το κομμάτι της συμβολής του Σ.Ε.Μ. προς τον Δήμο, πέρα από την σύνταξη προτάσεων, παρέχει και μια πιο άτυπη ίσως, στήριξη στον Δήμο ως διαμεσολαβητικό όργανο. Όπως μας είπε η πρόεδρος του «μπορεί και λειτουργεί ως διαμεσολαβητικός κρίκος και στο επίπεδο της ενημέρωσης των μεταναστών για ζητήματα που ενδιαφέρουν άμεσα και τους ίδιους και τον Δήμο. Για παράδειγμα, οι κοινότητες έχει χρειαστεί να διαβιβάσουν στα μέλη τους ζητήματα που αφορούν τις διαδικασίες που ορίζει ο νόμος για την χορήγηση άδειας λειτουργίας καταστήματος έτσι ώστε να μην απορρίπτονται αιτήσεις για άδειες λόγω ελλιπούς πληροφόρησης.»
Με αφορμή ερώτησή μας για παλιότερη εξαγγελία για δημιουργία υπαίθριων πολυεθνικών αγορών προκειμένου να ρυθμιστεί το θέμα των μεταναστών – μικροπωλητών χωρίς αυτό να μεταφράζεται σε αστυνομικές επιχειρήσεις και κυνηγητά μέσα στην πόλη, η κ. Κουβέλη μας ενημέρωσε ότι η πρόταση για τις υπαίθριες αγορές που είχε γίνει με σκοπό την πάταξη του παραεμπορίου σκαλώνει σε διάφορα νομικά προβλήματα όπως παραδείγματος χάριν είναι το γεγονός ότι ο νόμος που προβλέπει τη χορήγηση άδειας μικροπωλητή είναι σχεδόν απαγορευτικός για τους μετανάστες σε συνάρτηση με τα από το νόμο απαιτούμενα δικαιολογητικά. «Σίγουρα, θα μπορούσαμε να κάνουμε πολλά αν η νομοθεσία που αφορά στους μετανάστες ήταν σε μια άλλη κατεύθυνση, όπως είναι στην πόλη της Βαρκελώνης όπου ακόμη και οι παράτυποι μετανάστες υπόκεινται σε υγειονομικό έλεγχο και καταγράφονται έτσι ώστε το κράτος να έχει εικόνα του πληθυσμού. Και εν τω μεταξύ, στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης η συνθήκη του «Δουβλίνο ΙΙ» λειτουργεί εις βάρος της Ελλάδας καθώς η Ελλάδα λειτουργεί ως κόμβος και πολλοί παράτυποι μετανάστες εγκλωβίζονται σε αυτήν. Όμως, οι ευθύνες δεν εντοπίζονται μόνο στην Ευρώπη γιατί πάντα τίθεται το ζήτημα της εσωτερικής οργάνωσης μιας πολιτείας με όρους ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τους ανθρώπους που έρχονται εδώ, ώστε κάπως να τους προφυλάσσει και να διαφυλάσσει ταυτόχρονα, την κοινωνική ισορροπία η οποία έχει διαταραχτεί πολύ έντονα με αυτές τις πολύ μεγάλες εισροές μεταναστευτικών κυμάτων. Επίσης, από την πλευρά της Ελλάδας τίθεται και το ζήτημα απορρόφησης κονδυλίων για τις επαναπροωθήσεις λόγω της μεγάλης καθυστέρησης διαδικασίες την ίδια στιγμή που ξοδεύονται υπέρογκα ποσά για το φράχτη στον Έβρο ο οποίος είναι αμφίβολο αν θα λειτουργήσει αποτρεπτικά από τη στιγμή που η μετανάστευση και εν τέλει ο αγώνας για την ανθρώπινη επιβίωση υπάρχουν από καταβολής κόσμου.»
Αναφορικά με το ζήτημα της ένταξης και το τι κάνει η ελληνική πολιτεία σε αυτή την κατεύθυνση σταθήκαμε λίγο παραπάνω στο ζήτημα της γλώσσας. «Η γλώσσα είναι πολύ σημαντικό κεφάλαιο στην διαδικασία της ένταξης και η πολιτεία δεν είναι οργανωμένη ούτε στο ελάχιστο ως προς αυτό. Μάλιστα, καταργήθηκε το ΙΔΕΚΕ, το Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων και πλέον δεν γίνονται οργανωμένα μαθήματα. Οι εξετάσεις ελληνομάθειας έχουν να προκηρυχθούν δύο χρόνια και ακόμη και για τις εξετάσεις αυτές, αν και εφόσον προκηρυχθούν κάποια στιγμή, δεν υπάρχει μια υποχρεωτική διαδικασία που να ορίζει ότι για να εξετασθεί κανείς πρέπει να έχει παρακολουθήσει μαθήματα, για παράδειγμα, στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο. Είναι σαν να σου γυρίζει η ίδια η πολιτεία την πλάτη. Πρέπει κάνείς, δηλαδή, να μάθει τα ελληνικά μόνος του ή να πάει σε εθελοντικές ομάδες. Ευτυχώς, σε επίπεδο κοινοτήτων αυτό που βλέπουμε είναι ότι λειτουργεί πιο πολύ η αυτοοργάνωση των ίδιων των μεταναστών και συχνά γίνονται μαθήματα ελληνικής γλώσσας.»
Μετανάστες “εντάσσονται” στην πραγματικότητα της ελληνικής γραφειοκρατίας.
Στιγμιότυπο από την Διεύθυνση Αλλοδαπών του Δήμου Αθηνών στις 7:00 το πρωί.
«Είναι αλήθεια ότι είμαστε πολύ πίσω σε πολλά επίπεδα και όχι μόνο στην εκμάθηση της τοπικής γλώσσας. Η πρόοδος της πολιτείας θα ήταν κάποια στιγμή να μη χρειάζονται τα Σ.Ε.Μ. Τα Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών είναι ένα μέτρο κοινωνικής διάκρισης σε σχέση με μια κοινωνική ομάδα ανθρώπων που αντιμετωπίζει συγκεκριμένα προβλήματα. Εάν οι πολίτες μεταναστευτικής καταγωγής είχαν ρυθμισμένα τα θέματα της πολιτειακής τους ένταξης, δηλαδή πρόσβαση στην ιθαγένεια, ανανέωση της άδειας παραμονής με σωστές και γρήγορες διαδικασίες, προσαρμογή της νομοθεσίας στις εκάστοτε οικονομικές συνθήκες και ακόμη, αν η ίδια η διοίκηση ήταν πολύ πιο γενναιόδωρη στην εφαρμογή των προβλεπόμενων διατάξεων και αναγνώριζε καθεστώτα που δείχνουν μία μονιμότητα, όπως είναι η ιδιότητα του «επι μακρόν διαμένοντος» ή η χορήγηση άδειας για ανθρωπιστικούς λόγους θα εξέλειπαν πολλοί από τους λόγους για τους οποίους έχουν δημιουργηθεί τα Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών. Είναι τέτοια η δυσκινησία της κεντρικής διοίκησης που τελικά τα Σ.Ε.Μ. γίνεται για τους μετανάστες ένας δίαυλος για να απευθυνθούν στην κεντρική διοίκηση. Είναι αναγκαία η αναγνώριση συγκεκριμένων δικαιωμάτων από την πολιτεία, μια ομαλότητα σε σχέση με την πολιτειακή κατάσταση των μεταναστών, η αναγνώριση της διαφορετικότητας και της δυνατότητας να μην απομακρύνονται από την πολιτισμική τους ταυτότητα και από κει και πέρα η ένταξη αλλά και η συμμετοχή στα κοινά είναι μια διαδικασία που δεν μπορείς να την εμποδίσεις. Μπορείς μόνο να τη βελτιώσεις. Δεν είναι δυνατόν να δίνεται ένα δικαίωμα συμμετοχής σε ένα όργανο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για να μιλούν οι μετανάστες για τα προβλήματα τους και η πολιτεία να μην τους δίνει τη δυνατότητα να ψηφίζουν ενώ είναι 20 χρόνια στην Ελλάδα ή να έχουν πρόσβαση στην ελληνική ιθαγένεια. Μια ομαλότητα στους ρυθμούς της ζωής χρειάζονται αυτοί οι άνθρωποι και αυτό δεν αποτελεί ιδιαίτερο προνόμιο.»