«Mπαμπά, μην τρελαίνεσαι!» Έρευνα του δικτύου “EU Kids Internet” για τους κινδύνους του διαδικτύου

Γράφει η Άντρη Γεωρνταμιλή,
Επικοινωνία και media

Πολύ πρόσφατα δημοσιοποιήθηκαν και στη χώρα μας τα πρώτα ευρήματα της έρευνας του δικτύου “EU Kids Internet” που έγινε με την καθοδήγηση του L.S.E. και χρηματοδοτήθηκε από πόρους του κοινοτικού προγράμματος “Safer Internet” προκειμένου να υποστηριχθεί επιστημονικά η χάραξη πολιτικών για την ασφάλεια στο διαδίκτυο.

Η έρευνα υλοποιήθηκε μέσω συνεντεύξεων στα μέσα του 2010 και συμμετείχαν από 25 ευρωπαϊκές χώρες 23.420 παιδιά, 9-16 ετών, και ο ένας κηδεμόνας τους. Τα έως τώρα πρώτα δημοσιοποιήσιμα ευρήματα αφορούν σε 23 από αυτές. Σκοπός είναι να ερευνηθούν και μακρόπνοα οι διαδικτυακοί κίνδυνοι που ανακύπτουν από την πορνογραφία, το λεγόμενο bullying (εκφοβισμός), την λήψη μηνυμάτων σεξουαλικού περιεχομένου, τη διαδικτυακή επαφή με αγνώστους και τις δια ζώσης συναντήσεις με αυτούς, την παράνομη χρήση προσωπικών δεδομένων και το εν δυνάμει ζημιογόνο υλικό δημιουργημένο από χρήστες του διαδικτύου. Να τονιστεί ότι πολλές από τις ερωτήσεις απαντήθηκαν από τους μικρούς χρήστες χωρίς να είναι ορατές οι ατομικές απαντήσεις τους από τον ερευνητή ή τον κηδεμόνα προκειμένου να διασφαλιστεί η απαιτούμενη εχεμύθεια και η ειλικρίνεια των ερωτώμενων.

Μολονότι η πλειοψηφία των παιδιών – χρηστών δεν εμφανίζεται να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο από πηγές που σχετίζονται με τα παραπάνω, ένα ποσοστό της τάξης του 40% έχει έρθει σε επαφή με κάτι από αυτά, δηλώνοντας ως πιο συνήθη, την επαφή με αγνώστους και την συγκυριακή επαφή με εν δυνάμει ζημιογόνο περιεχόμενο, ενώ σπανιότερα βλέπουμε στα ευρήματα τη δια ζώσης συνάντηση με αγνώστους και το φαινόμενο του εκφοβισμού. Το ευτυχές είναι ότι από τα όσα δηλώνουν τα παιδιά στην πλειοψηφία τους, ακόμη και όταν συμβαίνουν τέτοια περιστατικά, συνήθως δεν καταλήγουν σε κάποιου είδους τραύμα (π.χ. ψυχικό).

Μολονότι, ο εκφοβισμός και η λήψη επιζήμιων ή προσβλητικών μηνυμάτων καταγράφονται σπανιότερα από τα παιδιά, είναι και αυτά που κατά δήλωσή τους στις συνεντεύξεις τούς προκαλούν «ανησυχία» και «αναστάτωση». Αντίθετα, η επαφή με εικόνες σεξουαλικού περιεχομένου (π.χ. πορνογραφία), ενώ εμφανίζεται πιο πιθανή, δεν χαρακτηρίζεται από τα ίδια ως επιζήμια ή τραυματική εμπειρία. Μόλις ένα στα 12 παιδιά έχει συναντήσει κάποιον άγνωστο που γνώρισε στο internet και από αυτές τις περιπτώσεις ελάχιστες φαίνεται να είχαν βλαπτικές συνέπειες. Τα ποσοστά των παιδιών που έχουν εκτεθεί σε κινδύνους στη χώρα μας είναι αρκετά χαμηλά συγκριτικά με χώρες όπως για παράδειγμα, η Δανία και η Εσθονία. Ωστόσο, είναι πιθανό τα παιδιά να έχουν τη διορατικότητα να αντιληφθούν καλύτερα το εύρος του διαδικτύου και να ελιχθούν σε αυτό. Όσο περισσότερο χρησιμοποιούν το ίντερντετ ανά την Ευρώπη τόσο περισσότερο εκτίθενται σε κινδύνους. Αντίστοιχα όμως, έχουν και περισσότερες ευκαιρίες πρόσβασης σε άλλες ευεργετικές πληροφορίες. Χαρακτηριστικά, στην Ελλάδα το 63% των παιδιών δηλώνει ότι «υπάρχουν πολλά καλά πράγματα για παιδιά στο διαδίκτυο». Τα όρια του επιζήμιου και του ευεργετικού, λοιπόν, καθίστανται λιγότερο ορατά.

Το ανησυχητικό είναι ότι αν και οι μικροί μας φίλοι έχουν μία πιο ψύχραιμη εικόνα της κατάστασης, γεγονός όμως που δεν μπορεί να εγγυηθεί την ανά πάσα στιγμή και περίσταση ορθή κρίση τους, οι γονείς τους δείχνουν… να τα έχουν χαμένα! Σύμφωνα με τις απαντήσεις που δόθηκαν από γονείς των οποίων τα παιδιά είχαν απαντήσει ότι έχουν εκτεθεί γενικά και ειδικά σε κινδύνους, τα ευρήματα είναι αποστομωτικά καθώς οι γονείς δεν είχαν καμία εικόνα για το τι πραγματικά κάνει το παιδί τους σερφάροντας και μάλιστα εμφανίζονταν και βέβαιοι γι’ αυτό.

Σε ό,τι αφορά την έκθεση των παιδιών τους σε κινδύνους στο διαδίκτυο, οι γονείς δεν γνώριζαν σε ποσοστό:

41% – ότι το παιδί του έχει δει εικόνες σεξουαλικού περιεχομένου.

56% – ότι έχει λάβει προσβλητικά και επιζήμια μηνύματα.

52% – ότι έχει λάβει μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου.

61% – ότι έχει συναντηθεί δια ζώσης με άτομο που γνώρισε στο διαδίκτυο.

Παρόλη την άγνοιά τους για το τι συμβαίνει μέσα στο σπίτι τους και στη ζωή του παιδιού τους, παρουσιάζονται περισσότερο ανήσυχοι από τα παιδιά τους ως προς τους κινδύνους που ερευνώνται αφού σε γενικές ερωτήσεις, ιδίως στην Ελλάδα, δήλωσαν σε πολύ μεγάλο ποσοστό (83%) ότι οι κίνδυνοι που τους ανέφεραν είναι υπαρκτοί και επιζήμιοι. Όσο για τα παιδιά δήλωσαν κατά 29% ότι έχουν επικοινωνήσει με αγνώστους και το βρήκαν επικίνδυνο αλλά ίσως διασκευαστικό, ενώ 8% ότι έχουν συναντηθεί δια ζώσης με άτομο που γνώρισαν στο ίντερνετ. Από αυτούς, 1 στους 7 φαίνεται να ενοχλήθηκε από αυτή την εμπειρία.

Στην κατηγορία «εν δυνάμει επιβλαβές υλικό» συμπεριλαμβάνονται:

περιεχόμενο μίσους (εκτέθηκε το 12%).

περιεχόμενο υπεράσπισης της ανορεξίας (εκτέθηκε το 11%).

περιεχόμενο με αυτοτραυματισμό (εκτέθηκε το 8%).

περιεχόμενο για χρήση ναρκωτικών (εκτέθηκε το 7%).

περιεχόμενο σχετικά με αυτοκτονίες (εκτέθηκε το 5%).

Σχετικά με τη στάση των παιδιών σε εικόνες «με εμφανές σεξουαλικό περιεχόμενο, όπως γυμνά σώματα και σεξουαλικές περιπτύξεις», από το -όχι υψηλό- ποσοστό παιδιών που παρακολούθησαν τέτοιο υλικό, το 1/3 ενοχλήθηκε και μόλις τα μισά παιδιά από αυτό το ποσοστό δήλωσαν πως αναστατώθηκαν. Είναι αλήθεια όμως ότι η πρόσληψη αυτών των εικόνων δεν γίνεται κυρίως από το ίντερνετ, αλλά σχεδόν σε διπλάσιο ποσοστό από άλλα μέσα. Τα μισά παιδιά από αυτά που ενοχλήθηκαν από την τυχαία επαφή με τέτοιο υλικό το εκμυστηρεύτηκαν σε κάποιον, ο οποίος όμως ήταν κυρίως φίλος ή φίλη και πολύ λιγότερο κάποιος γονέας.

Υπαρκτό, αλλά όχι συχνό φαινόμενο κατά την έρευνα είναι και το φαινόμενο της «ανταλλαγής ή λήψης μηνυμάτων σεξουαλικού περιεχομένου από συνομηλίκους». Το 25% εξ αυτών που δήλωσαν ότι ενοχλήθηκαν βρήκαν τρόπο αντιμετώπισης μόνοι τους μέσα από το ίδιο το διαδίκτυο, διαγράφοντας υλικό, φιλτράροντας σελίδες ή μπλοκάροντας πρόσωπα/επαφές. Φαίνεται λοιπόν, πως τα παιδία σε ένα βαθμό μπορούν να ρυθμίσουν θέματα αυτοπροστασίας στο ίντερνετ.

Άλλα είδη κινδύνων στους οποίους εκτίθενται παιδιά κυρίως ηλικίας 11-16 ετών αλλά σε μικρό ευτυχώς ποσοστό είναι η παραβίαση κάποιου κωδικού τους (7%), προσωπικών δεδομένων (5%) και μόλις κατά 2% η οικονομική απάτη. Ο εκβιασμός και η εξύβριση, το λεγόμενο “bullying” κατά άλλους δηλώνεται ως πιο συχνό φαινόμενο στη ζωή τους έξω από το διαδίκτυο. Από τα παιδιά ωστόσο, που έγιναν λήπτες τέτοιων συμπεριφορών τα περισσότερα ενοχλήθηκαν ή και αναστατώθηκε η ζωή τους από αυτό. Στην Ελλάδα, το ποσοστό παιδιών που δέχτηκαν τέτοια απειλή ή εξύβριση είναι χαμηλότατο: μόλις 2%, αλλά ένα 16% των ελληνόπουλων δήλωσε ότι στην καθημερινή του ζωή εκτός διαδικτύου έχει δεχτεί τέτοια συμπεριφορά.

Γενικά, η επαφή με κινδύνους αυξάνεται με την ηλικία και είναι σαφής η διαφορές μεταξύ των αγοριών και κοριτσιών. Τα έφηβα κυρίως αγόρια εκτίθενται πιο συχνά σε περιεχόμενο σεξουαλικού περιεχομένου, ενώ τα κορίτσια είναι αυτά που δηλώνουν περισσότερο ότι έχουν δεχτεί προσβλητικά μηνύματα που κατέστησαν επώδυνα.

Το ευρύτερο πλαίσιο χρήσης του διαδικτύου από παιδιά 9-16 ετών με βάση τα ευρήματα σχετίζεται με σκοπούς όπως:

Σχολικές εργασίες – 84%

Μουσικά βίντεο – 83%

Παιχνίδια – 74%

Ανταλλαγή άμεσων μηνυμάτων – 61%

Είναι σαφές ότι το «αντισταθμιστικό όφελος» είναι μεγάλο. Τα παιδιά βοηθούνται πραγματικά από το διαδίκτυο πράγμα που φαίνεται από το πόσο πολύ το χρησιμοποιούν ενισχυτικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Αν και εδώ θα τολμούσαμε να πούμε ότι μια έρευνα για την εργαλειοποίηση της γνώσης και της πληροφορίας και τη μείωση της εξοικείωση με τη βιβλιογραφία (όταν μάλιστα, οι υποδομές του σχολείου είναι ελλιπείς) θα ήταν πιο χρήσιμη στο να εξετάσουμε πιο πλατιά το ζήτημα.

Από την άλλη, πολλά ήταν τα παιδιά που δήλωσαν ότι τους αρέσει να αναρτούν φωτογραφίες τους (38%) ή μηνύματα (31%) ενώ μόλις το 10% διατηρεί blog. Με άλλα λόγια υπάρχει έντονη τάση έκθεσης του εαυτού τους και προσωπικών συνομιλιών, αλλά μειωμένο ενδιαφέρον για μια πιο συγκροτημένη αρθογραφία ή προβολή των ανησυχιών τους.

Η χρήση του διαδικτύου διευρύνεται επικίνδυνα σε όλο και πιο μικρές ηλικίες με τη Σουηδία αλλά και χώρες του Βορρά να φιγουράρουν στις πρώτες θέσεις αφού τα παιδιά σερφάρουν από την ηλικία των 7-8 ετών. Η Ελλάδα διατηρεί τον υψηλότερο μέσο όρο με τα παιδιά να έρχονται σε επαφή με το διαδίκτυο περίπου στα 11 τους χρόνια. Ως προς την συχνότητα χρήσης του από τα μικρά παιδιά και τους έφηβους, αυτή παρουσιάζεται αρκετά υψηλή, συνδυάζεται όμως και σε ένα 30% των ερωτηθέντων παιδιών με αδιαφορία για το σχολείο ή τους φίλους και ακόμα με έλλειψη ύπνου. Στην Ελλάδα, ακόμη βρισκόμαστε σε πιο χαμηλά επίπεδα.

Τέλος, 57% των παιδιών στην Ευρώπη διαθέτουν προφίλ στα social media (54% στην Ελλάδα) και το 30% να το διατηρεί «δημόσιο». Αντίστοιχο ποσοστό διαθέτει παραπάνω από 100 επαφές στο προφίλ του.

Από την έρευνα εξάγονται ποικίλα συμπεράσματα είτε αναφορικά με τη σχέση γονέα – παιδιού είτε με την υπευθυνότητα ή ανωριμότητα των παιδιών, τα αντανακλαστικά τους και το βαθμό αυτοπροστασίας τους. Το σίγουρο είναι ότι η ζυγαριά μεταξύ κινδύνου και πλεονεκτημάτων δεν έχει σταθεροποιήσει το δείκτη της. Αναδεικνύεται, όμως, περίτρανα ότι όσοι κίνδυνοι κι αν ελλοχεύουν σε αχανείς και αχαρτογράφητες περιοχές, η εκπαίδευση, η πνευματική και συναισθηματική ωριμότητα καθώς και η δυνατότητα του παιδιού να «ανοίγεται» και να μην απομονώνεται μπορεί να καταστεί καλός σύμβουλος. Γιατί εν τέλει, όση περισσότερη χρήση κάνουν τα παιδιά όπως παρατηρούν και οι ερευνητές, τόσο αυξάνεται ο ψηφιακός αλφαβητισμός και οι ικανότητες ασφαλούς πλοήγησης. Μια ισορροπία στη ζωή του παιδιού και στις σχέσεις του με γονείς και φίλους και η από νωρίς λήψη πολλών ερεθισμάτων από τον καθημερινό «πραγματικό» κόσμο θα ήταν ό,τι καλύτερο προκειμένου το παιδί και ο έφηβος να χρησιμοποιούν το ίντερνετ ως κάτι χρήσιμο και όχι ως υποκατάστατο στα κενά σκέψης και δράσης του. Μια συμβουλή στους γονείς! Μπείτε στο ίντερνετ με τα παιδιά σας, βρείτε την κοντινότερη σε χρόνο και τόπο έκθεση βιβλίου ή ψάξτε για το πιο προσβάσιμο σε σας παρκάκι ή «5 x 5». Κι αν δεν υπάρχει φτιάξτε το!

 

Πηγή: EU Kids Online