Γράφει Φώτης Παπαϊωάννου,
Κοινωνιολόγος
Η Εστέρ Ντιφλό ,καθηγήτρια του ΜΙΤ στα Οικονομικά της Ανάπτυξης και της Ecole d’ Economie του Παρισιού θεωρείται-από τα 38 της χρόνια ακόμα- μεταξύ των κορυφαίων 100 στοχαστών του πλανήτη, αφιερώνοντας την ζωή της, την επιστημονική της σκέψη και δράση στην πάλη κατά της φτώχειας. «Αγώνας κατά της φτώχειας-για την Ντιφλό- σημαίνει συνεχής πάλη για την δημιουργία όλων των συνθηκών ώστε να μπορούν όλοι οι άνθρωποι να ξεδιπλώνουν τις πραγματικές τους δυνατότητες».
Είναι εκφραστής, συνεχιστής και προσπαθεί να διευρύνει το επιστημονικό ρεύμα του πλουραλισμού, της διαρκούς αναζήτησης, της εξέλιξης μεθόδων και της επιμονής με σκοπό «όχι να βρεθεί το μαγικό ραβδάκι (που δεν υπάρχει για αυτήν), αλλά να γίνονται σταθερά ,έστω και μικρά βήματα προς τα εμπρός, που θα βελτιώσουν αυτόματα την ζωή των φτωχών».
Η οικονομική σχολή αυτή, θεωρώντας δεδομένη την αδυναμία των οικονομικών δεικτών να εκφράσουν κοινωνικές καταστάσεις, εισάγει εμπειρικές έρευνες και πειραματικές μεθόδους για να προωθήσει ακόμα πιο πολύ την νεοεισαγόμενη θεώρηση των οικονομικών της ανάπτυξης που διδάχτηκε και η ίδια από τους καθηγητές της(Τζέφρι Σαξ, Αμπεντί Μπανερτζί-ιδρυτές των Οικονομικών της Ανάπτυξης στο ΜΙΤ). Η προσέγγισή της παραπέμπει στον Ινδό οικονομολόγο-νομπελίστα Αμάρτια Σεν που πρώτος υπογράμμισε την σημασία της παιδείας, της υγείας και της πρόσβασης στην εκπαίδευση, ως συντελεστών της ανάπτυξης. Η γνώση για αυτόν, όπως και για την Ντιφλό, είναι το σημαντικότερο εργαλείο στον αγώνα για την καταπολέμηση της φτώχειας, περισσότερο από ότι μία σωστή και δημοκρατική διακυβέρνηση, που αν και είναι από τις βασικές προϋποθέσεις στην αντιμετώπιση των φαινομένων αυτών, η διαφθορά και η άγνοια εκ μέρους των πολιτών θεωρείται ότι είναι δύσκολο να εξαλειφθεί σε όλες τις όψεις(των πολιτικών, των δημοσίων υπαλλήλων ή μέσω των οικονομικών βελτιώσεων)- με μόνο όπλο την δημοκρατικό πολίτευμα-αν δεν υπάρχει κινητοποίηση και κίνητρα για τους ίδιους τους πολίτες για την αλλαγή των παρεχόμενων υπηρεσιών και της κατάστασής τους.
Αυτή η τελευταία, αποθαρρύνεται από τα φαινόμενα διαφθοράς και για αυτό είναι αναγκαίο να γνωριστούν οι αιτίες-αφορμές που οδηγούν σε αυτήν, καθώς και στις αδυναμίες των συστημάτων υγείας, παιδείας και στα συστήματα εκπαίδευσης, πέρα από τις ηθικολογίες( περί τραπεζών, διεφθαρμένων πολιτικών, κακής παγκοσμιοποίησης, κ.α.) ή τις φανερές αδυναμίες.
Για την Ντιφλό, εκτός του σημαντικού ρόλου της υγείας και της παιδείας ως προς την ανθρώπινη χειραφέτηση που σημαίνει επέκταση των κοινωνικών παρεμβάσεων στους τομείς αυτούς, στην καταπολέμηση της διαφθοράς, τις επενδύσεις σε δασκάλους, σχολεία, βελτίωση στην πρόσβαση υπηρεσιών υγείας κ.α., χρειάζονται και ποιοτικές επεμβάσεις που θα προέλθουν από την γνώση μέσω της επιτοπίου εξέτασης των καταστάσεων , των αναγκών, των συμπεριφορών και των κινήτρων, πριν καθοριστούν και γίνουν πράξη οι όποιες δράσεις.
Π.χ. εξετάζει τους λόγους που οι ασθενείς προτιμούν γιατρούς «κομπογιαννίτες»-όπως τους λέει- ή δεν έχουν αποτέλεσμα σε συγκεκριμένα μέρη ή χώρες οι σχολικές επιδοτήσεις ή τους λόγους που οι νοσηλεύτριες δεν προσέρχονται στην εργασία τους, ή αμφισβητώντας το σύστημα των μικροποσοστώσεων προς τους πολύ φτωχούς –που από κάποιους καινούργιους «γκουρού της ανάπτυξης» ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες τείνει να θεωρείται πανάκεια-, ή των εμβολιασμών κ.α., με έρευνες βασισμένες στην μέθοδο του δημιουργικού πειράματος σε όλα τα μέρη του κόσμου από Ινδία ,Μαλάουι, Μεξικό, Κένυα μέχρι την Μαγαδασκάρη και την Νότια Ευρώπη, όπου εστιάζει πρόσφατα λόγω της διόγκωσης των κοινωνικών προβλημάτων και της οικονομικής κρίσης.
«Πρέπει να σταµατήσουµε να σκεπτόμαστε τη φτώχεια ως ένα μεγάλο πρόβληµα που χρειάζεται μεγάλες λύσεις» έχει πει σε κάποια συνέντευξή της. «Αν ζητήσουµε από τον υδραυλικό να επισκευάσει όλο το σπίτι, δεν θα κάνουµε τίποτε. Αν επισκευάσει όµως τις διαρροές και η σκεπή είναι σωστά φτιαγµένη, µπορούµε να καταφέρουµε κάτι». Ή ακόµη: «Πρέπει να συνειδητοποιήσουµε την ευπάθεια των φτωχών: αν η βοήθεια που τους προτείνεται δεν απαιτεί υπερβολικές προσπάθειες εκ µέρους τους, θα την πάρουν. Αν όχι, θα την αφήσουν. Και είναι φυσιολογικό. Αναρωτηθείτε πώς θα αντιδράσετε αν χάσετε πράγµατα που σας φαίνονται αυτονόητα, την εγγραφή του παιδιού σας σε ένα σχολείο, τα µέσα µεταφοράς που λειτουργούν, τον υποχρεωτικό εµβολιασµό που καλύπτεται από την ιατρική ασφάλιση κ.λπ. Το κεφάλι σας θα γέµιζε ξαφνικά µε ανησυχίες που σήµερα ούτε που σας περνούν από το µυαλό. Αυτό ζει ο φτωχός».
Θέτει έτσι, συνεχώς ερωτήματα, δομώντας και αποδομώντας λύσεις και εφαρμογές. Π.χ. πόσο μπορούν τα τοπικά συμβούλια-κοινότητες να εξαλείψουν την διαφθορά, ή πόσο χρήσιμη είναι η παροχή δημόσιων αγαθών καλής ποιότητας και κατά πόσο δίνει κίνητρα το γεγονός αυτό στους φτωχούς για αγώνα καλυτέρευσης της ζωής τους, ή γιατί αποτυγχάνουν συγκεκριμένες πολιτικές κατά τόπους όπως π.χ. σχολικές επιδοτήσεις.
Θεωρεί ότι πρέπει να εφαρμόζεται στις αναπτυξιακές πολιτικές ή δράσεις οι μέθοδοι που θα χρησιμοποιούνταν αυστηρώς π.χ. στην δοκιμασία νέων φαρμάκων, τροποποιώντας και εναλλάσσοντας συνεχώς μεθόδους ανάλογα με τα αποτελέσματα, τους τρόπους ανταπόκρισης και τις συμπεριφορές, χωρίς να καταφεύγει σε σίγουρες ή απόλυτες λύσεις. Συνεχώς μελετά και εντοπίζει τις αδυναμίες και ιδιαιτερότητες των τοπικών συστημάτων υγείας,παιδείας και εκπαίδευσης, θέτοντας ερωτήματα και προτείνοντας πρακτικές απαντήσεις.
Κόρη ενός πανεπιστημιακού και μιας παιδιάτρου με συχνές «αποστολές» σε αναπτυσσόμενες χώρες και αυτή ,μεγαλωμένη με προτεσταντικές αρχές διηγείται πως «όταν γεννιέσαι με ένα ασημένιο κουταλάκι στο στόμα» νιώθεις αναγκασμένη να κάνεις κάτι για τους άλλους.». Μετά από 9 χρόνια μαθήματα οικονομικών στο ΜΙΤ και διεύθυνσης ενός εργαστηρίου ειδικευμένου σε προγράμματα βοήθειας χωρών, δημιούργησε μία μέθοδο εκτίμησης αυστηρής μέτρησής τους, την οποία εκτίμησαν , ζητώντας τις γνώσεις και την βοήθειά της πολλοί.
Μεταξύ τους η Παγκόσμια Τράπεζα, πολλές κυβερνήσεις χωρών(δυτικών και αναπτυσσόμενων), διάσημοι με φιλανθρωπική δράση όπως ο Μπιλ Κλίντον, ο Γκέητς για το ίδρυμά του στην Αφρική , ο Ιρλανδός τραγουδιστής Μπόνο, έχoντας λάβει το βραβείο των οικονομολόγων(το σημαντικότερο μετά το Νόμπελ Οικονομίας), ενώ οι διαλέξεις της στη Γαλλία με τίτλο «Η πάλη κατά της φτώχειας»εκδόθηκαν στο βιβλίο «Η γνώση ενάντια στη φτώχεια»(2008-Εκδόσεις Πόλις) ,το οποίο καταγράφει και συμπυκνώνει τόσο τις απόψεις της ίδιας όσο και της σχολής σκέψης που δημιουργήθηκε γύρω από αυτήν και τους «ομοίους» της, κατά την οποία «η γνώση είναι το απόλυτο όπλο και η οικονομία μπορεί να θεωρηθεί ως μία στρατευμένη επιστήμη που θα ασκηθεί στρατευμένα και αυστηρά σαν μία πραγματική ανθρωπιστική επιστήμη». Οι δείκτες της, δε, θα πρέπει να εμπλουτιστούν ποιοτικά, ανθρώπινα και δραστικά με επικέντρωση στην γνώση, την ανθρώπινη συμπεριφορά και παρέμβαση στα πραγματικά-κάθε φορά-κοινωνικά προβλήματα.
Για την ίδια δεν πρέπει να είμαστε απαισιόδοξοι,μιας και η φτώχεια «διδάσκει»,αφού άπειρες φορές στην εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας, π.χ. μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που τα ζητήματα της φτώχειας , της ανεργίας, ανθρωπιστικών καταστροφών και εξαθλίωσης ήταν ευρύτατα- για να μην μιλήσουμε για αυτά της πρώτης Βιομηχανικής Επανάστασης και της αλλαγής που έφερε στις ζωές των ανθρώπων-, εντούτοις βρέθηκαν τρόποι ανάκαμψης για τα κοινωνικά κράτη, υιοθετήθηκαν συστήματα κοινωνικής πολιτικής(όπως τα «σκανδιναυϊκά ή το σύστημα Beveridge στην Δυτική Ευρώπη κυρίως) και η δημοκρατία προωθήθηκε σε πολλά μέρη του κόσμου, καταπολεμώντας την φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Ας σκεφτούμε ότι σε εκείνες τις εποχές δεν υπήρχαν οι δυνατότητες εκμετάλλευσης της γνώσης , ούτε η κατανόηση των προοπτικών που δημιουργεί αυτή, όπως στην σημερινή κοινωνία, την αποκαλούμενη και «κοινωνία της γνώσης».
Ο Σεν, η Ντιφλό και οι «όμοιοί τους» ερευνητές και διανοητές είναι –κατά αναλογία-οι φωνές της εποχής μας, που μιλούν για κοινωνική δικαιοσύνη με έναν σύγχρονο τρόπο, που βάζει ως θεμέλιο την γνώση πια ως «φορέα και επαναστατική δύναμη αλλαγής».
Πηγές:
-Η γνώση κατά της φτώχειας-Εστέρ Ντιφλό(Εκδόσεις Πόλις)
-Δημοσιεύσεις
-Τα ΝΕΑ-Στήλη «Βιβλιοδρόμιο»-Γιώργος Σιακαντάρης-24-11-2012
-ΤΑ ΝΕΑ-Στήλη «Πρόσωπα»-Γιώργος Αγγελόπουλος-05-05-2012
-Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-στήλη «πολιτισμός»-Θανάσης Βασιλείου-04-11-2012
-Αμάρτια Σεν «O δρόμος προς την δίκαιη κοινωνία»
-Γνώση, παράγοντας αλλαγής, μετρήσεις, φτώχεια, υγεία, παιδεία, εκπαίδευση, Οικονομικά της Ανάπτυξης, Ντιφλό Εστέρ, ΜΙΤ, Αμάρτια Σεν.