Η Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος στη Χαλκιδική

Γράφει η Αναστασία Πρίφτη

Κοινωνικός Ανθρωπολόγος

Σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις.

Ευκαιρίες για τοπική ανάπτυξη.

Μέσα από το άρθρο αυτό επιχειρείται μία σύντομη παρουσίαση της ερευνητικής δραστηριότητας της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος (Α.Ε.Ε.), στην περιοχή του Σπηλαίου Πετραλώνων Χαλκιδικής. Βασικός στόχος είναι η ανάδειξη του τρόπου με τον οποίο η Α.Ε.Ε., ως επιστημονικός μη κερδοσκοπικός φορέας, ερευνά και προβάλλει σημαντικά θέματα για την ιστορία της ανθρωπότητας, δημιουργώντας παράλληλα προϋποθέσεις τοπικής ανάπτυξης. Η δραστηριότητα της Α.Ε.Ε. στην περιοχή της Χαλκιδικής προσφέρει ένα αξιόλογο πλαίσιο ανάπτυξης, λόγω της ίδρυσης και λειτουργίας ενός κέντρου παγκόσμιου ενδιαφέροντος, το οποίο περιλαμβάνει ένα επισκέψιμο σπήλαιο, το Ανθρωπολογικό Μουσείο Πετραλώνων και τις υποδομές για ένα μελλοντικό Ανθρωπολογικό Κέντρο Ερευνών.

teyxos6-prifti

Η αρχή έγινε τη δεκαετία του 1960 με την ανακάλυψη σημαντικών παλαιοανθρωπολογικών ευρημάτων, στο Σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής. Όπως εξιστορεί ο ιδρυτής της Α.Ε.Ε. Δρ Άρης Ν. Πουλιανός στο βιβλίο του «Το Σπήλαιο του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων» 2001, στο σπήλαιο ανακαλύφθηκε τυχαία το 1960 από ένα ντόπιο χωρικό παρουσία τριών επιστημόνων κι άλλων δύο συγχωριανών του, το κρανίο ενός πρωτόγονου ανθρώπου. Το γεγονός αυτό ανέτρεψε αμέσως την μέχρι τότε άποψη ότι η Ελλάδα για την παλαιοανθρωπολογία είναι «λευκό σημείο». Τα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στο σπήλαιο μαρτυρούν την ύπαρξη ζωής στο χώρο, η οποία ξεπερνά τα 700.000 χρόνια.

Η συστηματική μελέτη του Σπηλαίου, τα τελευταία 47 χρόνια, οδήγησε σε σημαντικά συμπεράσματα, σχετικά με την ηλικία και το στάδιο εξέλιξης του ανθρώπου ο οποίος και βρέθηκε. Το κρανίο του Πετραλώνειου ανθρώπου έχει αρκετά μορφολογικά γνωρίσματα, που το κάνουν να διαφέρει τόσο από τα χρονολογικά όμοια κρανία της Αφρικής, όσο και της Ασίας. Στο σπήλαιο βρέθηκε συνέχεια ζωής, του ίδιου είδους ανθρώπου, σε όλα του τα στρώματα, δηλαδή, χρονολογικά στη διάρκεια περίπου μισού εκατομμυρίου ετών. (Πουλιανός, 2001, σ. 23). Αυτό σημαίνει ότι ο χώρος της Μακεδονίας και της Θράκης, και ίσως όλης της Ελλάδας, διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του ανθρώπινου γένους (Πουλιανός, 2001, σ. 25). Ο Πετραλώνειος αποτελεί έναν πρώιμο πρόγονο του Homo sapiens στην Ευρώπη (Πουλιανός, 2001, σ. 27). Αυτή είναι και η πρωταρχική σημασία του κρανίου των Πετραλώνων: ενέπνευσε ανασκαφές και έρευνες που πρόσθεσαν πάρα πολλά νέα στοιχεία στην κατανόησή μας, για την καταγωγή του Homo sapiens στην Ευρώπη (Πουλιανός, 2001, σ. 28). Σήμερα, μπορούμε να πούμε πως το Σπήλαιο των Πετραλώνων είναι ένα από τα καλύτερα χρονολογημένα σπήλαια της γης.

Οι πρωτόγονοι άνθρωποι που έζησαν στο σπηλαίο γνώριζαν τη χρήση της φωτιάς, χρησιμοποιούσαν λίθινα και οστέινα εργαλεία, είχαν έναρθρο λόγο και ομαδική κοινωνική δομή σαν κυνηγοί (Πουλιανός, 2001, σ. 50). Οι Πετραλώνιοι Αρχάνθρωποι άνοιξαν το δρόμο κατά κάποιο τρόπο και αναπροσανατόλισαν τις έρευνες για την καταγωγή του ανθρώπου (Πουλιανός, 2001, σ. 93).

Η Α.Ε.Ε. προχώρησε στη δημοσιοποίηση των ανακαλύψεών της μέσα από συνέδρια, εκδόσεις και μέσω της επί τόπου παρουσίασης των αποτελεσμάτων των ανασκαφών στο σπήλαιο. Με δαπάνες της Α.Ε.Ε. έγιναν όλες οι απαραίτητες εργασίες ώστε το σπήλαιο να είναι προσβάσιμο στο κοινό και τα ευρήματά του εκτέθηκαν σε ξεχωριστό χώρο δίπλα στο Σπήλαιο, στο Ανθρωπολογικό Μουσείο Πετραλώνων, το οποίο χτίστηκε το 1977 – 1983 για τις ανάγκες των ερευνών και της προβολής των ευρημάτων. Εκεί υπάρχουν επίσης βιβλιοθήκη, εργαστήρια, αποθηκευτικοί χώροι και τρία ημιτελή κτίρια, με στόχο τη δημιουργία Ανθρωπολογικού Κέντρου Ερευνών. Σχετικά με το Σπήλαιο Πετραλώνων και το Μουσείο μπορεί να πληροφορηθεί κανείς μέσω του διαδικτύου στα [2][3].

Τόσο ο χώρος του Σπηλαίου Πετραλώνων όσο και το Ανθρωπολογικό Μουσείο μέσω των εκθεμάτων τους ορίζουν ένα σημείο παγκόσμιου ενδιαφέροντος στην περιοχή, προβάλλοντας παράλληλα τη χώρα στο εξωτερικό. Η πρωτοβουλία της Α.Ε.Ε. αποτελεί μία αξιόλογη πολιτισμική επιχειρηματική δραστηριότητα, η οποία υποστηρίζει αναπτυξιακά την περιοχή. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τη μετατροπή του χώρου του σπηλαίου σε χώρου δημιουργίας, εργασίας, έρευνας και σημείου τουριστικού ενδιαφέροντος, του σημαντικότερου χώρου που μπορούν να επισκεφτούν οι τουρίστες της Χαλκιδικής. Ταυτόχρονα, η αξιοποίηση του σπηλαίου αυξάνει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής μέσα από την αύξηση της επισκεψιμότητας, με όλα τα συνακόλουθα οικονομικά οφέλη και μέσα από την παροχή ευκαιριών για επαγγελματική απασχόληση των ντόπιων κατοίκων.

Η απήχηση του έργου φαίνεται και από τις εντυπώσεις του κοινού που έχει επισκεφτεί το σπήλαιο. Οι εντυπώσεις αυτές είναι καταγεγραμμένες στα βιβλία εντυπώσεων, τα οποία δυστυχώς δεν είναι διαθέσιμα πια στο κοινό, καθώς απομακρύνθηκαν μαζί με την Α.Ε.Ε. (οι τρεις περίοδοι απομάκρυνσης της Α.Ε.Ε. ήταν: την επταετία της δικτατορίας, την περίοδο 1983-1997 και από 4-4-2011 μέχρι σήμερα).

Επιλεγμένες εντυπώσεις, από τα βιβλία αυτά, παρουσιάζονται παρακάτω:

3/4/2011: Ευχαριστούμε τον κύριο Άρη Πουλιανό για τη μεγάλη του προσφορά στον ελληνικό και παγκόσμιο πολιτισμό. Ελένη Σκούρτη, Κόρινθος

28/12/1999: Συγχαρητήρια!!! Συνεχίστε ν’ ανοίγετε νέους δρόμους στο Σπήλαιο για ν’ ανοίγετε έτσι νέους ορίζοντες στην ανθρωπότητα. Αποστόλου Καίτη – Λέανδρος – Αγαμέμνων

22/8/1999: Είμαστε σύμμαχοι σας στον αγώνα σας να κρατήσετε το Σπήλαιο επίκαιρο και να συνεχίσετε. Κοντάκου Πάτυ και Γιάννης

22/4/1999: Α fantastic display of an amazing discovery. Thank you for a well informed and comprehensive presentation and tour. Well worth the visit. Angela, Spiros and Tom Bagiotas – With appreciation. Burwood – Melbourne. Australia

6/5/1999: Ευχαριστούμε για την πεφωτισμένη προσπάθεια σας στην εποχή της συσκότισης. Μας κάνετε υπερήφανους. Τούλα- Ικαρία

20/7/1998: Συγχαρητήρια για την πρωτότυπη επιστημονική προσπάθεια που ανοίγει νέους ορίζοντες στην αυτογνωσία του ανθρώπου μέσα από την κατανόηση της διαχρονικής του πορείας. Ευχόμαστε θερμά να συνεχιστεί το εξαιρετικό αυτό έργο και να δικαιωθεί μια εύστοχη και έξυπνη ανθρωπολογική θεωρία που κλείνει πολλά κενά και ανοίγει γνωσιακούς ορίζοντες. Παπασπύρου Χρυσόστομος (Δρ), Κατερίνα Ταγκάλου.

Θα περίμενε, ίσως κανείς, ότι μία τέτοια κίνηση παγκόσμιας απήχησης θα υποστηρίζονταν από το κράτος και τους τοπικούς άρχοντες. Όμως, δεν προκαλεί έκπληξη για τα ελληνικά δεδομένα ότι κάτι τέτοιο όχι μόνο δε συμβαίνει, αλλά αντιθέτως υπάρχει μία συστηματική προσπάθεια απομάκρυνσης της Α.Ε.Ε. από το χώρο καθώς και οικειοποίησης των ωφελειών που δημιούργησε από τρίτους. Σήμερα, για ακόμα μία φορά η Α.Ε.Ε. έχει απομακρυνθεί από το χώρο και αγωνίζεται με όσα μέσα διαθέτει, ώστε να αποκαταστήσει την αδικία σε βάρος της. Στην προσπάθειά αυτή αναμένει τη στήριξη όλων όσων αναγνωρίζουν το έργο της.

Η ανακάλυψη του κρανίου ήταν τελικά η απαρχή μίας σειράς απρόσμενων ανακαλύψεων. Πέρα από τα υλικά ευρήματα (οστά, εργαλεία, απορρίμματα τροφής και φωτιάς) αποκαλυφτήκαν και πρωτοφανείς αρνητικές διαθέσεις, ενίοτε φθονερές, εναντίον της Α.Ε.Ε. και του επιστημονικού κύρους του Δρα Άρη Πουλιανού. Δεν ήταν, πράγματι, εύκολο για ορισμένους να αποδεχθούν το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν πρωτοκατοικήθηκε –όπως θέλουν να πιστεύουν και να διαδίδουν- από ανθρώπους οι οποίοι ήρθαν «απ’ έξω». Η είδηση της ανακάλυψης ενός κρανίου, πρωτόγονου ανθρώπου, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις ιδιαίτερα από την πλευρά της ελληνικής αρχαιολογικής υπηρεσίας (Πουλιανός, 2001, σ. 20).

Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, ο Δρ Α. Πουλιανός και η Α.Ε.Ε. δέχονται μία πολύ ύποπτη πολεμική για τις ανακαλύψεις τους. Το ζήτημα έχει απασχολήσει αρκετό κόσμο και συνεχίζει να απασχολεί. Έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς την πορεία της διαμάχης μέσα από το αναλυτικό πληροφοριακό υλικό που παρέχει η Α.Ε.Ε., διαμέσου του ιστότοπού της www.aee.gr. Χάριν οικονομίας έκτασης αυτού του άρθρου δεν θα παραθέσουμε εδώ το ιστορικό αυτής της διαμάχης. Ωστόσο αξίζει επιλεκτικά να παραπέμψουμε τον αναγνώστη στο [4] προκειμένου να διαβάσει την πρόσφατη επιστολή (5-9-2012) του προέδρου της Ευρωπαϊκής Ανθρωπολογικής Ένωσης καθηγητή Nicholas Mascie–Taylor, προϊσταμένου του Τμήματος Αρχαιολογίας και Ανθρωπολογίας, του Πανεπιστημίου του Cambridge, προς το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Η στήριξη της Α.Ε.Ε. από επιστήμονες του εξωτερικού φανερώνει, αν μη τι άλλο, τη διεθνή αναγνώριση που απολαμβάνει η Α.Ε.Ε. και ο Δρ Α. Πουλιανός. Η συμπαράσταση που εκφράζεται δεν είναι τυχαία, είναι αποτέλεσμα πολυετών σχέσεων αλληλεγγύης και συνεργίας της Α.Ε.Ε. με φορείς και πρόσωπα υψηλού κύρους, με τα οποία έχει κοινό προσανατολισμό στην πρόοδο της επιστήμης και της ανθρωπότητας.

Κλείνοντας τη συνοπτική αυτή αναφορά στο έργο της Α.Ε.Ε. στη Χαλκιδική, υπογραμμίζουμε την άποψη του Δρ Νίκου Α. Πουλιανού [5], σύμφωνα με την οποία: «η Α.Ε.Ε. με ή χωρίς την αρωγή του επίσημου κράτους, αισθάνεται την ανάγκη αλλά και το χρέος να συνεχίσει την προσπάθεια προστασίας των ευρημάτων του Σπηλαίου, καθώς και της προβολής και αξιοποίησης της μεγάλης επιστημονικής τους σημασίας». «Οι ανθρωπολόγοι από τη φύση των σπουδών τους», όπως υποστηρίζει ο Δρ Ν. Πουλιανός «…δεν μπορεί παρά να είναι αισιόδοξοι. Κι αυτό, γιατί διδάσκονται και διδάσκουν τη θετική ουσιαστικά βιολογική, κοινωνική και πνευματική εξέλιξη του ανθρώπινου γένους (παρά τα όποια – συχνά μακροχρόνια – πισωγυρίσματα) και ένα σπουδαίο σταθμό αυτής της εξέλιξης αποτελεί ο Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων».