«Τι σου ‘χω κάνει;» Αφιέρωμα στην ενδοοικογενειακή κακοποίηση των γυναικών

Γράφει η Φουσέκη Αθανασία

Ψυχολόγος

Ίσως αναρωτιέσαι γιατί να σου συμβαίνει αυτό, να αμφιβάλλεις για την αξία σου και να πιστεύεις ότι μάλλον κάτι εσύ κάνεις λάθος. Μπορεί να νιώθεις πως αξίζεις το βάσανο και ίσως να σου είναι πια τόσο ανησυχητικά οικείο, ώστε μία ενδεχόμενη αλλαγή να σε τρομάζει περισσότερο. Νιώθεις αβεβαιότητα για το μέλλον και ο τρόμος σε παραλύει. Αρχίζεις να βλέπεις τον εαυτό σου όπως «εκείνος» σε περιγράφει, δηλαδή άχρηστη, άσχημη, ηλίθια και ανεπιθύμητη. Η αδυναμία σου και η αναποφασιστικότητά σου για το τι μπορεί να σε «σώσει», σε καταβάλλουν. Η κατακερματισμένη σου αυτοπεποίθηση και το πανίσχυρο αίσθημα ντροπής που σε κυριεύει, όταν ο «καλός» σου τραυματίζει την ψυχή ή το σώμα σου ή και τα δύο μαζί, σε αποτρέπουν από το να ζητήσεις βοήθεια ή έστω να συζητήσεις την κατάστασή σου με φίλους, συγγενείς ή επαγγελματίες. Έτσι υποχωρείς με αποτέλεσμα την απόσυρση και απομόνωσή σου.

– Όχι, θα αλλάξει, μου το υποσχέθηκε. Το ξέρω ότι κατά βάθος με αγαπάει. Φταίω και εγώ, πολλές φορές προκαλώ το θυμό και τη βία του.

– Πράγματι, η βία δε σημαίνει απαραίτητα και έλλειψη αγάπης. Επικρατεί ο μύθος που θέλει τις γυναίκες να αγαπούν περισσότερο τη βιαιότητα των αντρών παρά την ευγένειά τους, γιατί είναι δύσκολο για την κοινωνία να παραδεχτεί ότι αυτοί που κακοποιούν τις γυναίκες τους τις αγαπούν. Για παράδειγμα, κανείς δε μπορεί να ισχυριστεί ότι ο γονιός που μαλώνει το άτακτο παιδί του χρησιμοποιώντας οποιαδήποτε μορφή βίας, λεκτική ή σωματική, δεν το αγαπά. Άρα, συμπεραίνουμε ότι η αγάπη που νιώθουμε ο ένας για τον άλλον, δεν αρκεί για να θεραπεύσει τη μεταξύ μας προβληματική σχέση. Η αγάπη μας, όμως, προς τον ίδιο μας τον εαυτό σίγουρα θα αρκούσε.

Δεν είσαι η μόνη! Μία στις τρεις γυναίκες έχει υπάρξει θύμα κακοποίησης. Το ποσοστό, λοιπόν, του συνδρόμου των κακοποιημένων γυναικών δεν είναι καθόλου μικρό, ούτε αφορά αποκλειστικά τις φτωχές και τις χαμηλού μορφωτικού και επαγγελματικού επιπέδου γυναίκες. Αντιθέτως, χωρίς διακρίσεις, απευθύνεται σε όλες! Οι γυναίκες που κακοποιούνται δεν είναι τρελές, ούτε μαζοχίστριες. Κυριαρχούσε χρόνια η πεποίθηση πως η κακοποιημένη γυναίκα ήταν εκείνη που της άρεσε (υπονοώντας πως η σύγκρουση συνδέεται με το πάθος και το σεξουαλικό ερεθισμό) και της άξιζε η βία, τοποθετώντας αυτόματα την υπαιτιότητα στα προβληματικά σημεία της προσωπικότητά της φορτώνοντάς την με το επιπλέον βάρος της ενοχής για την κακοποίηση. Προφανώς ήταν και ακόμη είναι, σε μεγάλο βαθμό, ο μόνος λογικός τρόπος στα μάτια «των απ’ έξω» για να εξηγήσουν γιατί μία γυναίκα που δέχεται βία δε μπορεί να ξεφύγει από αυτή τη κατάσταση.

Η βία μπορεί να λάβει 3 βασικές μορφές. Τη ψυχολογική βία που περιλαμβάνει την εξύβριση, τη λεκτική κακομεταχείριση, την πρόκληση φόβου και ψυχολογικής εξάρτησης λόγω ταπείνωσης, την οικονομική στέρηση και το συνεχή και συστηματικό έλεγχο της κοινωνικής ζωής του άλλου. Τη σωματική βία που αφορά πράξεις που γίνονται με πρόθεση να προκαλέσουν πόνο ή τραυματισμό και έχει διακυμάνσεις από το «απλό χαστούκι» μέχρι το σοβαρό τραυματισμό ή και την απόπειρα ανθρωποκτονίας. Η τρίτη μορφή κακοποίησης είναι η σεξουαλική, η οποία αφορά τον εξαναγκασμό σε σεξουαλική συνεύρεση και συνήθως η μορφή αυτή πλαισιώνεται από τις δύο παραπάνω μορφές, δηλαδή τη σωματική και τη ψυχολογική βία. Στην κακοποίηση υπάρχει ένας φαύλος κύκλος βίας στην ολοκλήρωση του οποίου η γυναίκα βιώνει τη διαδικασία της θυματοποίησής της.

Διακρίνονται 3 φάσεις σε αυτόν τον κύκλο: Η πρώτη φάση είναι η δημιουργία της έντασης-πρώτης επίθεσης, στην οποία ξεκινούν «μικροεπεισόδια» κακοποίησης με χρήση κυρίως της λεκτικής και ψυχολογικής βίας, στα οποία το ζευγάρι δε δίνει ιδιαίτερη σημασία. Η γυναίκα στη φάση αυτή νιώθει ότι έχει ακόμη τον έλεγχο και αντιδρά παθητικά καλλιεργώντας στον εαυτό της το αίσθημα ενοχής ότι άξιζε τη συμπεριφορά αυτή. Η ένταση κορυφώνεται στην αμέσως επόμενη δεύτερη φάση με το κυρίως επεισόδιο κακοποίησης, στο οποίο εκδηλώνονται έντονα επεισόδια βίας που συνήθως περιλαμβάνουν όλες τις μορφές κακοποίησης, με πιο έντονη τη σωματική. Πλέον, η γυναίκα συνειδητοποιεί ότι η κατάσταση έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο και δεν έχει καμία σημασία η στάση που θα κρατήσει απέναντι στο βίαιο άντρα της, όσον αφορά την κορύφωση της βίας του καθώς ακόμη και η απαθής στάση της που γίνεται με σκοπό να τον ηρεμήσει μπορεί να τον εξαγριώσει περισσότερο, διότι εκείνος πιστεύει ότι δεν του δίνει τη κατάλληλη προσοχή. Έτσι, ο φόβος φωλιάζει μέσα της και την κάνει να σιωπά και να μη καταγγέλλει τα περιστατικά βίας στην αστυνομία ή σε άλλους επίσημους φορείς. Ο κύκλος ολοκληρώνεται με την τρίτη φάση της συγνώμης και της μεταμέλειας ή αλλιώς μήνας του μέλιτος, όπου ο άντρας έπειτα από την ισχυρά βίαιη συμπεριφορά του και με το φόβο ότι η γυναίκα του θα συνειδητοποιήσει την κακομεταχείριση σε βάρος της και θα τον εγκαταλείψει, παρουσιάζεται βαθιά μετανιωμένος και υπόσχεται πως θα αλλάξει, πως τίποτα ανάλογο δε θα επαναληφθεί και ότι στο εξής θα της συμπεριφέρεται με σεβασμό και αγάπη. Η γυναίκα έχει ανάγκη να πιστέψει στην ειλικρινή μεταμέλεια του άντρα της, γιατί δε μπορεί να φανταστεί ότι ίσως να έκανε λάθος επιλογή του συντρόφου της. Έτσι, συνεχίζει να δικαιολογεί τη βίαιη συμπεριφορά του και αισθάνεται ότι μπορεί η ίδια να τον ώθησε στα άκρα. Σκέφτεται ότι ο άντρας που αγάπησε δε μπορεί παρά να είναι το πρόσωπο της τρίτης φάσης και όχι εκείνο που την κακομεταχειρίστηκε στη δεύτερη. Το συνηθέστερο λάθος είναι η τελική υποεκτίμηση της κατάστασης παραβλέποντας ή μειώνοντας τη σημασία της, γεγονός που ολοκληρώνει πλήρως την θυματοποίηση της γυναίκας. Συνήθως η κατάληξη της τρίτης φάσης δεν είναι το τέλος της βίας αλλά η αρχή για το δεύτερο κύκλο κακοποίησης. Μα ποιος είναι όμως τελικά αυτός ο άντρας; Θα εκπλαγούμε όταν συνειδητοποιήσουμε ότι δεν έχει την εικόνα απαραίτητα του αλκοολικού ή του περιθωριακού. Παρόλο που το ποτό μπορεί να αποτελέσει παράγοντα ενίσχυσης βίαιων σχέσεων, είναι ανάγκη να ξεκαθαριστεί ότι η κακοποίηση δεν οφείλεται πάντα στο ποτό, ούτε βέβαια ότι όλοι οι άντρες που πίνουν κακοποιούν τις συντρόφους τους. Επιπλέον, ο σύντροφος-δράστης δε σημαίνει ότι είναι βίαιος σε όλους τους τομείς της ζωής του ή ότι παρουσιάζει ψυχοπαθολογία, παρόλο που οι διάφορες περιγραφές για εκείνον φανερώνουν μία ποικιλία προσωπικών διαταραχών που δεν είναι όμως απαραίτητα ψυχοπαθολογικές. Οι περισσότεροι δράστες είναι βίαιοι μόνο στα σπίτια τους, γιατί όλοι καταλαβαίνουν ότι μία τέτοια συμπεριφορά δεν είναι ανεκτή δημόσια, παρόλο που η κοινωνία ενισχύει την πίστη του άντρα στο δικαίωμα να εξουσιάζει τη γυναίκα του. Έχει υποστηριχθεί, επίσης, πως παρόλο που όταν οι άντρες αισθάνονται λιγότερο ικανοί από τις γυναίκες τους μπορεί να καταφύγουν πιο εύκολα στη βία, αυτό όμως δε σημαίνει ότι αυτός που κακοποιεί δεν έχει μία επιτυχημένη επαγγελματική ζωή ή δε διαθέτει μία δουλειά κύρους και αναγνώρισης. Διαπιστώνεται ότι οι ενήλικες που αναλαμβάνουν ρόλους θύτη ή θύματος ενδέχεται να έχουν κακοποιηθεί στην παιδική τους ηλικία είτε να έχουν υπάρξει μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας ως παιδιά, γεγονός που επιβεβαιώνει την άποψη ότι η βία μεταδίδεται διαγενεακά.

Η κακοποιημένη γυναίκα νιώθει ενοχή, θυμό, έλλειψη εμπιστοσύνης και αναπτύσσει καταθλιπτικό συναίσθημα, αίσθημα αβοηθητότητας και αποπροσωποποίησης ενώ το ψυχικό τραύμα που βιώνει, αρκετά συχνά μετατρέπεται σε διαταραχή μετατραυματικού στρες, η οποία περιλαμβάνει παθολογικό άγχος, διαταραχές ψυχοσωματικές και ύπνου με αυξημένη διεγερσιμότητα και μειωμένη λειτουργικότητα.

Νιώθεις κάπως έτσι; Παγωμένη, παθητική και συναισθηματικά κατακερματισμένη; Μίλησε. Κάνε την υπέρβασή σου και δέξου ότι η λύση είναι στα χέρια σου, δηλαδή, στην απόφασή σου. Ο μοναδικός εχθρός που έχεις να αντιμετωπίσεις είναι ο φόβος σου και κυρίως ο φόβος του ίδιου σου του εαυτού. Λύση υπάρχει! Με τις κατάλληλες ψυχοεκπαιδευτικές παρεμβάσεις που προσφέρονται από τις αρμόδιες κοινωνικές υπηρεσίες σε θύματα και θύτες, δίδεται η δυνατότητα στους μεν να αντιμετωπίσουν το ψυχικό τραύμα και στους δε να ελέγξουν την επιθετικότητα που τους οδηγεί στη βία. Όταν η γυναίκα καταφέρει να έχει τον έλεγχο της σχέσης και ο άντρας πειστεί ότι η συμπεριφορά του δεν πρόκειται να γίνει πια ανεκτή, και ότι νομικά κινδυνεύει με αυστηρές ποινές, τότε πιθανόν να γίνει μία αλλαγή. Σε αυτό μπορεί να βοηθήσει η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία οικογένειας, όπως και η ατομική ψυχοθεραπεία του άντρα και της γυναίκας. Σε διαφορετικές περιπτώσεις, θα πρέπει να επιδιώκεται χωρισμός ή διαζύγιο.

Πήρες την απόφαση; Έλαβες βοήθεια! Μπορείς να καλέσεις στη τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων του Υπουργείου Εσωτερικών που απευθύνεται σε γυναίκες θύματα παρέχοντας συμβουλευτική, υποστήριξη και καθοδήγηση με 24ωρη λειτουργία. Επίσης, μπορείς να απευθυνθείς στο τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής και Πολιτικών Ισότητας των Φύλων του Δήμου Αθηναίων στη Σοφοκλέους 70 & Πειραιώς στην Αθήνα είτε τηλεφωνικά στο 2105244657. Επισημαίνεται ότι εκτός από τις παραπάνω ενδεικτικά αναφερόμενες υπηρεσίες, υπάρχει πλήθος σχετικών οργανωμένων δράσεων που παρέχουν την αναγκαία συμβουλευτική, ψυχολογική και νομική αρωγή.

Χρήσιμοι Σύνδεσμοι: